Qoy bizimlə qalsın

Əgər atamın bu xırda qüsurlarını nəzərə almasaq, o, tanıdığım atalar arasında ən yaxşısıdır. Götürək elə Dimka Rəsulovun atasını, bir şey olan kimi artıq-əskik heç nə demir, əl atır kəmərə, oğlunu çırpır. Bir dəfə özüm belə bir şeyin şahidi olmuşam. Dimkanın atası mənimlə üz-gözünü turşudub görüşdü, sonra əlüstü oğlundan gündəlik tələb etdi. Bu həftə ərzində Dimkanın gündəliyində iki dənə iki vardı: tarixdən, bir də ədəbiyyatdan. Dimka bir müddət çantasını eşələdi, qan-tər içində idi, üstəlik, əlləri də əsirdi. Sonra başa düşdüm, sən demə, Dimka məktəbdən məni evlərinə bilərəkdən gətirib. Fikirləşib ki, atası mənim yanımda ona toxunmaz. Lakin onun atası məni vecinə almadı. Sözün açığı, kimsə mənə əhəmiyyət verməyəndə pərt oluram.

Sonrası lap pis oldu. Dimkanın atası gündəliyə baxdı, bir müddət susduqdan sonra sözə başladı. Mən yalnız kinoda, teatrda, ya da dəfn zamanı adamların belə sakit və təntənəli səslə danışdığını görmüşdüm.

– Axmaqsan, Dima, sən axmaqsan!

Bunu deyərkən çox ciddi görkəmi vardı.

Sonra gözləri ilə Dimkaya nəsə göstərib, dərindən nəfəs aldı. Əvvəlcə onun nə göstərdiyini anlamadım, ancaq Dimka o dəqiqə işini bildi və gedib divardan asılmış enli, möhkəm kəməri götürdü.

Dimka əlindəki kəmərlə hələ də oturduğu kreslodan tərpənməyən atasına yaxınlaşdı, qorxudan zingildəsə də, dayanmadı, getdi. Atası kəməri ondan alıb, dizlərini araladı, Dimka “dördayaq” üstə dayanıb, başını atasının dizləri arasına saldı, sonra atası onu kəmərlə kötəkləməyə başladı. Hər zərbədən sonra Dimka cır səsi ilə ulayırdı.

Bütün bunlar təəccüblü olduğu qədər də qəribə idi, çünki görürdüm, Dimkanın atası qətiyyən qəzəblənmirdi, əksinə, sanki bütün bunlar ona iyrənc və kədərli görünürdü.

Sonra imkan düşəndə Dimkandan xəbər aldım, dedim, niyə öz ayağı ilə gedib kəməri atasına verdi, niyə quzu kimi başını atasının dizləri arasına saldı, sanki hər şey elə belə də olmalıymış. Dimka dedi ki, belə yaxşıdır, əvvəllər qaçmağa cəhd edib, hətta bir dəfə atasının əlini də dişləyib, lakin bu hərəkətlərinin axırı yaxşı qurtarmayıb, atası onu elə “şumlayıb” ki, üzündəki, qollarındakı kəmər izlərinə görə iki gün dərsə gedə bilməyib. “Belə yaxşıdır, düzdür, ağrıdır, ancaq dözmək olur”.

Dimkadan soruşdum ki, atasını çox istəyir, ya yox, o da təəccübləndi, dedi: “Əlbəttə, çox istəyirəm, adam doğma atasını istəməz?” Belə sual verməyim onu heyrətləndirmişdi, bəlkə də, ürəyində məndən bir az incidi də.

Bilmirəm niyə, ancaq Dimkanın atasına həmişə nifrət etmişəm, əvvəldən tanısaydım, heç vaxt ona görə dalaşmağa getməzdim. Hə, mən, doğrudan da, Dimkanın xahişi ilə dalaşmışam və bu dava məhz Dimkanın atasına görə olub. İndi olsaydı, dünya da dağılsa, ona görə dalaşmazdım. Doğrudur, dalaşmağı xoşlamıram, amma o vaxt dalaşmışdım.

Dimka əlində zənbil yanma gəldi (onu tez-tez dükana, bəzən hətta bazara da göndərirlər) dedi ki, Vovka Yevtuşenko ilə dalaşmağa qəti qərar verib, elə bu dəqiqə, vaxt itirmədən onunla dalaşmaq istəyir, məndən də xahiş edirdi ki, onunla gedim, birdən Vovkanın dostlarından kimsə ona hücum edər və məlum məsələdir, Dimka iki nəfərlə bacara bilməz.

Bu vaxt yapışqanla çərpələng düzəldirdim, açığını deyim, heç yerə getməyə həvəsim yox idi, bu səbəbdən də Dimkaya dedim ki, bəlkə, davanı başqa vaxt edər, ya da iki-üç saat sonraya saxlasın. Dedim ki, əgər indi onunla getsəm, yapışqan quruyacaq, mən də onu atmalı olacağam, nənəmin isə bir gündə iki-üç dəfə nişasta bişirməkdən qətiyyən xoşu gəlmir. Dimka məndən incidi. Dedi ki, ürəyindən iki-üç saat sonra yox, elə bu dəqiqə dalaşmaq keçir, əgər mən onun yaxın dostuyamsa – yəni belə çətin bir işdə mənə güvənirdi – və kömək etmək istəmirəmsə, mənsiz də birtəhər keçinə bilər. Mənimlə sağollaşıb getməyə hazırlaşdı. Bu anlarda çox qürurlu görkəmi vardı.

Əlimdəkiləri masanın üstünə qoydum, nənəmdən xahiş etdim ki, heç nəyə toxunmasın, dedim, bir saata qayıdıram, sonra Dimka ilə getdim. O da çox sevindi, mənə davanın planını danışdı. Mənim üçün də maraqlı idi, Dimka ilə Vovkanın necə dalaşdığını görmək istəyirdim, çünki çoxdandır, Dimkanın kiminləsə dalaşdığını görməmişdim, əksər vaxtlarda qarşı tərəfə hədə-qorxu gəlməklə canını qurtarırdı. İndi budur, sinifdə gücünə görə birinci yerdə gələn Vovka ilə dalaşmaq fikrinə düşmüşdü! Açığını deyim, Dimkadan belə cəsarət gözləməzdim, ancaq, əslinə qalsa, Dimka Vovkanın dərsini çoxdan verməliydi. Hər şey də Dimkanın şəhərimizdəki meteostansiyada rəis işləyən atasına görə idi. Bu meteostansiya əvvəlcədən hava haqqında məlumat verir. Bir dəfə Dimka məni ora aparmışdı – orada hər tərəfdə müxtəlif cihaz quraşdırılıb. Dimka onların adını bilir: müxtəlif barometrlər, flügerlər və yağışölçənlər. Dimkanın atası orada ən böyük adamdır, ayda bir-iki dəfə radioda, televiziyada çıxış edir, şəhər qəzetində qeydləri çap olunur, çıxışlarında bu ay şəhərimizdə və ona yaxın ərazilərdə havanın necə olacağı barədə məlumat verir, özü də kifayət qədər dəqiqliklə məlumat verir.

Sinifdə Dimkanın atasına “Yağmurlu hava” ləqəbi qoymuşdular. Əlbəttə, axmaq ləqəb idi, ancaq nədənsə hamının xoşuna gəlirdi və hamı Dimkanın atasını elə çağırırdı. Bu ləqəb daha çox Yevtuşenkonun xoşuna gəlmişdi, hər gün təzə bir hoqqa çıxarırdı: səhər tezdən gəlir, bütün sinfin toplaşmasını gözləyir, sonra da çərənləməyə başlayırdı: “Xəbəriniz var da, axşam radioda yenə “Yağmurlu hava” danışırdı, bazar günü günortadan sonraya şirin buz və çiyələkli plombir dondurması vəd etdi”, – sözünü bitirdikdən sonra iyrənc şəkildə qaqqıldayır. Ən qəribəsi odur ki, hər dəfə Vovka danışıb qurtarandan sonra bütün sinif gülməkdən uğunub gedir, elə mən də özümü gülməkdən saxlaya bilmirəm, üstəlik, həm də Vovkanın nə qədər kütbeyin olduğunu, daha ağıllı bir şey düşünməyəcəyini bilə-bilə gülürəm. Dimka isə hamıdan çox Lenanın gülməyinə pərt olur. Elə ki Vovka Dimkanın atası ilə bağlı növbəti zarafatı gəvələyib tökür, qız az qalır gülməkdən özündən gedə. Hamı gülüb qurtarır, artıq coğrafiya müəlliməsi də gəlir, hə də, bazar ertəsi ilk dərsimiz coğrafiyadır axı, Lena isə yenə qəfildən gülməyə başlayır, onun ardınca bütün sinif pıqqıldayır, çünki Lenanın qəribə, şən gülüşü var, ondan sonra adam özünü gülməkdən saxlaya bilmir. Hətta ciddi xasiyyətli coğrafiya müəlliməsi belə Lenkaya sərt şəkildə acıqlana bilmir, düzdür, irad tutur, amma səsində qətiyyən ciddilik hiss olunmur. Dedim də, Lenkanın gülüşü Dimkanı daha çox incidir, bunu dəqiq bilirəm.

Aydın məsələdir, Dimka bu cür zarafatdan inciyir. Hətta bir dəfə idman dərsindən qabaq soyunub-geyinmə otağında uşaqlara dedim ki, Dimka ilə belə rəftar etmək yaxşı deyil, hamı mənimlə razılaşdı, dedilər, doğrudan da, yaxşı deyil. Hamı razılaşdı, bircə Vovkadan başqa. Dedi ki, kimin ürəyi hansı ləqəbi istəsə, onu söyləyəcək. Üstəlik, bu sözləri deyəndə çox həyasız sifəti vardı, yəni sifəti elə idi ki, adam bütün gücünü toplayıb ona qəşəng bir yumruq ilişdirmək istəyirdi. Az qala ürəyimdən keçənləri gerçəkləşdirəcəkdim, sonra qəfildən xatırladım, axı söhbət mənim atamdan yox, Dimkanın atasından gedirdi, üstəlik, Dimka bütün bu söhbətləri eşidir və susurdu.

Əslində, dalaşmaqdan xoşum gəlmir. Sinfimizdə az qala hamı bir-biri ilə dalaşmışdı, yəni, heç olmasa, bircə dəfə dalaşmışdılar. Təkcə məndən başqa – heç kəs mənə sataşmırdı. Bilmirəm nəyə görə, lakin lap çoxdan sinfimizdə heç kəs mənimlə dalaşmaq fikrinə düşməyib, çünki bilirlər, dalaşmaqdan xoşum gəlmir.

Dimka ilə bir yerdə dalaşmağa getdim. Ən yaxın və yeganə dostu kimi belə çətin məqamda onun yanında olmasaydım, hansı dostluqdan söhbət gedə bilərdi? Məktəbə yaxınlaşanda Dimka mənə öz planını danışdı. Sən demə, Vovkaya mənimlə bir yerdə gələcəyini deyib, mənsə elə düşünürəm ki, Vovka özü Dimkanın mənimlə gələcəyini başa düşüb, çünki Dimkanın məndən başqa heç kəsi özü ilə davaya aparmayacağını bilirdi. Vovka da tək gəlməyəcəyini demişdi.

Məktəb həyətinə girən kimi onları – Vovka ilə dostunu gördük. Vovka ilə gələn oğlanı ilk dəfə görürdüm, dayanıb səkkizincilərin voleybol oyununa baxırdılar. Vovka bizi görəndə qımışdı, sonra yanındakının qulağına nəsə pıçıldadı. Onlar məktəbin arxasına keçdilər, biz də arxaya keçdik, amma əks tərəfdən. Orada hasarla bina arasında bir yer var, heç bir pəncərə-zad ora baxmır, adətən hamı orada dalaşır. Dimka yolboyu qulağıma pıçıldayırdı ki, davada əsas məsələ gözlənilməz zərbələrdir, ona görə də birinci biz başlamalıyıq. Dedi ki, onlara yaxınlaşan kimi artıq-əskik danışmadan davaya başlayacağıq. Vovka ilə o dalaşacaq, dostu ilə mən.

Mənsə qətiyyən dalaşmaq istəmirdim, üstəlik, qarnımın içi də nədənsə soyuyub buza dönmüşdü. Yadımdadır, dördüncü və beşinci sinif şagirdlərinin valideyn iclası üçün təşkil edilmiş konsertdə məcburən çıxış edəndə də qarnım indiki kimi buza dönmüşdü. Hətta royala yaxınlaşanda nə ifa edəcəyimi unutmuşdum. Yaxşı ki, məktəbin direktoru səhnəyə çıxıb mənim Leşqorndan etüd ifa edəcəyimi ucadan dedi. Özümə qalsa, nə illah etsəm də, xatırlaya bilməzdim!

Onlara yaxınlaşdıq, Vovkanın həyasız simasını görən kimi qarnımdakı soyuqluq getdi, hətta bu heyvərə ilə yox, tanımadığım bir oğlanla dalaşacağımı fikirləşib təəssüfləndim. Bir qədər geri çəkildim, sonra var gücümlə Vovkanın dostunun başına yumruq ilişdirdim, burnunu nişan almışdım, ancaq alnının ortasından vurdum, çünki oğlan əyildi.

Dava başladı.

Vovkanın dostu çox yaxşı dalaşırdı, məni yaxalamaq istəyirdi, ancaq imkan vermirdim, çünki dalaşarkən güləşməkdən axmaq iş yoxdur. Qəflətən Vovka da üstümə düşdü, heyrətdən çaşıb-qaldım. Qətiyyən qorxub eləmədim, sadəcə bir anlıq heyrətləndim, sonra hər ikisi ilə dalaşdım. Əlbəttə, Vovka dostundan yaxşı dalaşırdı, o dəqiqə ağzımda şor bir tam hiss etdim və başa düşdüm ki, Vovka vurub dodağımı partladıb. Ancaq mən də ona dalbadal ikisini ilişdirdim, üstəlik, dostunun burnunun üstündən də birini vurdum. Sonra onun dostu, axır ki, məni yaxaladı, qurşağımdan yapışdı və biz asfalt üzərində süpürləşdik. Mən hər dəfə dostunu qamarlayıb altıma salanda Vovka kürəyimə və başıma vururdu. Onun bu hərəkəti məni əməlli-başlı hövsələdən çıxarsa da, əlimdən heç nə gəlmirdi. Çünki əllərimi Vovkanın dostundan ayıra bilmirdim. Axır ki, birtəhər imkan tapıb, ayağımla onun dizinə ilişdirdim, o dəqiqə büküldü. Nəhayət, Dimkanı gördüm. O, hasarın yanında dayanmışdı, zənbili başı üstə qaldırıb, eynən futbola azarkeşlik edənlər kimi ucadan çığırırdı:

– Hə! O əclafa birini də ilişdir! Afərin! – sonra bir tərəfə qaçıb Vovkaya dedi: – “Yağmurlu hava”ya görə payını aldın? Əgər azlıq edirsə, yenə dərsini verə bilərik!

Vovka bir ayaqla onun arxasınca hoppana-hoppana qaçmaq istədi, lakin bir qədər gedib dayandı və yenidən dizindən yapışıb qaldı, deyəsən, möhkəm vurmuşdum. Sonra yenə bir dəfə başımdan ilişdirdi, ancaq çox da bərk vurmadı, məncə, davanın bitdiyini hiss etmişdi. Həmişə belə olur, elə bir an gəlib çatır ki, adam birdən-birə davanın başa çatdığını hiss edir, ancaq həmin an haradan gəlib peyda olur, anlamaq mümkün deyil.

Elə bu vaxt haradansa Lenka bizə yaxınlaşdı. Heç bilmirəm, bura necə gəlib çıxmışdı, elə indi də onun haradan gəlib ora çıxdığını anlaya bilmirəm, adətən qızlar həmin yerə gəlmirlər. Üstəlik, bir dəqiqə gec də gəlib çıxa bilərdi, elə olsaydı, narahat olmağa dəyməzdi, ancaq o, Vovka ilə mən asfaltda süpürləşdiyimiz vaxt peyda oldu, Vovka başımdan ilişdirəndə. Lenka əlüstü Vovkanın dostunun yaxasından yapışıb onu məndən kənara itələdi, Vovkaya isə dedi ki, ancaq bunu bacarırsan, bir nəfəri təkləyib başının adamları ilə döyməkdən başqa heç nə gəlmir.

Onsuz da Vovka pərt idi, Lenkanın sözlərindən sonra lap özündən çıxdı, dedi, heç kəsi təkləməyib və belə eləmək fikri də yoxdur, ancaq heç kəsə imkan verməz ki, ona əl qaldırsın. Sonra Lenkaya dedi ki, işin əslini bilməmiş adamı ittiham etmək, təhqir etmək olmaz.

Lenka bir müddət ona sakitcə, nifrətlə baxdı. Vovkanın görkəmindən hiss olunurdu ki, qızın bu baxışları qarşısında özünü tamamilə itirib, hətta özümün də ona yazığım gəldi və biz onlardan ayrılıb gedəndə Lenkaya dedim ki, Vovka ilə dostuna birinci biz – Dimka ilə mən hücum etmişik.

Lenka ilə Dimka gödəkcəmi təmizlədi, bu vaxt Dimka mənim məharətimdən danışdı, eyni vaxtda iki nəfərin dərsini necə verdiyimi söylədi. Dimka əlavə etdi ki, içi kartof və meyvə dolu zənbilə görə fikri dağılıb, dalaşmaq üçün bir az gecikib, çantanı gizlətməyə yer axtarıb, əgər bu çantanı oğurlasaydılar, o zaman onu həqiqətən evdə Yer üzündən silərdilər. Dimkanın sözlərinə görə, onun başı zənbili gizlətməyə qarışanda mən Vovka ilə dostunun payını vermişəm, o da qarışmağın yersiz olduğunu görüb və hətta düşünüb ki, belə bir müdaxilə Vovka ilə dostunun həyatı üçün təhlükəli ola bilərmiş.

Dimka rəqiblərimə vurduğum hər bir zərbə haqqında Lenkaya müfəssəl məlumat verdi və sabah Vovkanın sir-sifətinin nə halda olacağını təsvir etdi: şişkin burun və gözlərinin altı göyərmiş vəziyyətdə. O dayanmadan danışır, davanı bütün xırdalıqlarına qədər təsvir edir, elə hey məni tərifləyirdi. Əslində, Dimkanın niyə dayanmadan danışdığını başa düşürdüm: yəqin, razılaşdığımız kimi, davanı mənimlə eyni vaxtda başlamadığını soruşacağımdan ehtiyat edirdi. Mənimsə belə bir sual vermək fikrim yox idi, üstəlik, Lenkanın yanında bu barədə ümumiyyətlə fikirləşmək istəmirdim. Bir də ki, nə soruşacaqdım, onsuz da hər şey aydın idi.

Qapının zəngini basmadım, öz açarımla açdım; nənəm görməsin deyə xəlvətcə mənim otağıma çəkilmək istəyirdik, ancaq planımız alınmadı – belə ki, nənəm qapının ağzında bizi qarşılayıb, dizlərinə döyməyə başladı. Dodaqlarımı görən kimi mətbəxə cumdu, soyuducudan götürdüyü buzu zorla dodağımın üstünə qoydu.

Lenka nənəmə dedi ki, üstümə tanımadığımız avara uşaqlar düşüb, lakin mən qorxmadan onların dərsini vermişəm. Lenkaya arxalanmaq olardı, o, sinfimizdəki digər qızlardan fərqli idi, çünki Yevtuşenko ilə dalaşdığımı nənəmə söyləmədi. Mən bu barədə ona xəbərdarlıq etməyi unutmuşdum, lakin özü başa düşmüşdü ki, bu barədə danışmaq olmaz.

 Nənəm dedi ki, əgər avaralar milis rəisinin oğluna hücum etməkdən çəkinmirlərsə, demək, heç bir qayda-qanun yoxdur və bu avaralar get-gedə artacaqlar, bu zaman ümumiyyətlə belə bir şəhərdə yaşamaq mümkün olmayacaq, ona görə də vaxt itirmədən şələ-şüləni yığıb hələ də qanunların hökm sürdüyü bir yerə, məsələn, elə Moskvaya, ya da Leninqrada  köçmək məsləhətdir. Nənəm deyinə-deyinə mənim üçün nişastadan təzə yapışqan bişirməyə başladı və üçlükdə “Gənc texnik” jurnalındakı tamamilə yeni cizgilər əsasında yaxşı bir çərpələng düzəltdik. Vaxt itirmədən onu uçurtmaq istəyirdik, ancaq nənəm dedi ki, nahar etmədən heç kəs evdən bayıra çıxa bilməz.

O, Lenanın anasına zəng vurub xəbərdarlıq etdi, dedi ki, Lena nahara bizdə qalacaq. Naharı təklikdə yeməyəcəyimi eşidəndə çox sevindim, evdə qonaq olanda ürəyim açılır. Təəssüf ki, evimizdə qonaq-qara az olur, çox vaxt qonşu qadınlar gəlir, nənəmin bir-iki rəfiqəsi var – onlar, bir də mənim dostlarım. Başqa heç kəs gəlmir, amma əvvəllər qonağımız çox olurdu.

Dimka kartof və meyvə dolu zənbili göstərəndə nənəm ona icazə verdi, üstəlik, Dimka and-aman etdi, dedi ki, onu evdə gözləyirlər. O, gedəndən sonra fikirləşdim, əlbəttə, bizim bu gün ona görə dalaşdığımızı Dimka heç vaxt evdə atasına deməyəcəkdi. Əslində, mən də onun yerində olsaydım, deməzdim, ancaq maraqlıdır, görəsən, Dimkanın atası bundan xəbər tutsaydı, nə edərdi? Bu hərəkətimiz onun xoşuna gələrdimi, yoxsa əksinə, qəzəblənərdi? Bəlkə də, Dimkanın atası oğlunun ona görə dalaşdığını eşitsəydi, daha onu hər boş şeydən ötrü döyməzdi. Nə bilim. Ancaq bir şeyi dəqiq bilirəm: o gündən sonra Vovka Dimkanın atası haqqında heç nə danışmadı, amma kişi yenə əvvəlki kimi hər ayın əvvəlində radio və televiziya ilə çıxış edirdi.

Vovkanın qorxudan belə davranmadığını dəqiq bilirdim, çünki o vaxt biz onu döyə bilməmişdik, axı dava, belə demək olarsa, heç-heçə bitmişdi, üstəlik, həm də Vovka qorxaq deyildi və bir dava ilə onun gözünü qorxutmaq olmazdı. Bir sözlə, məsələnin nə yerdə olduğunu dəqiqliyi ilə bilmirəm.

Amma mənim atam bu vaxta qədər məni heç kəsdən qorumaq məcburiyyətində qalmayıb. Əslində, buna ehtiyac olmayıb. Çünki mənim atam Dimkanın atası kimi deyil, nəinki Dimkanın, elə sinfimizdəki digər uşaqların da atası kimi deyil, hətta, bəlkə də, məktəbimizdəki uşaqların heç birinin atası mənim atama bənzəmir. Bəzən fikirləşirəm, yəqin, uşaqların əksəriyyəti arzu edər ki, ataları ona oxşasın. Məsələn, mən böyüyəndə ona oxşamaq istəyirəm. Atamla bir yerdə çimərliyə gedəndə – düzdür, elə günlər çox az olur, yay boyu cəmi iki-üç dəfə – tanıdığım bütün uşaqlar çevrilib onun arxasınca boylanırlar. Özü də təkcə uşaqlar yox. Əslində, bu, təbiidir. Atamın çox mütənasib bədən quruluşu var, özü də ucaboydur, bir metr səksən santimetr, özüm oxumuşam, hərbi biletində belə yazılıb, bu isə o deməkdir ki, çəkmələrini geydikdən sonra boyu bir metr doxsan santimetr olur. Hamı bilir ki, hərbi bilet üçün adamın boyunu ayağında çəkmə ilə ölçmürlər, bu zaman ayağın altına qalın heç nə qoya bilməzlər, heç çəkələk də geyməyə icazə yoxdur, ancaq ayaqyalın ölçürlər.

Atam ağırlıqqaldıranlara oxşayır, əzələli bədəni var. Qayıq sürəndə qollarını yığan kimi – qəsdən yox, elə-belə, təsadüfən – nazik dərisi altda girdə düyünlər əmələ gəlir. Bəlkə də, onun əzələləri televizorda göstərilən məşhur ağırlıqqaldıranların əzələləri qədər böyük deyil, amma atamın enli kürəyi ilə əzələləri çox yerində görünür, hətta arıq olmağı da ona yaraşır, yoxsa ağırlıqqaldıranlar kimi, əzələli, güclü olmaqlarına baxmayaraq, kök olurlar, piyli sinələri qarınları üstə sallanıb qalır. Atam daha çox gimnasta oxşayır, özü də çox güclü gimnasta. Atam, doğrudan da, çox güclüdür, lakin heç vaxt buna görə lovğalanmır.

Xatırlayıram, bir dəfə evimizə seyf gətirmişdilər. Nənəmlə mən heyrətə gəlmişdik: durduğumuz yerdə bu seyf haradan çıxdı belə. İki fəhlə onu güc-bəla ilə yük maşınından götürüb yerə qoydu, sonra hay-küylə üç pillə qaldırıb, artırmaya gətirdilər, bura çatdıqdan sonra bir az nəfəslərini dərdilər və yalnız bundan sonra seyfi dəhlizə daşıdılar. Seyfi elə oradaca qoyub getdilər, çünki başqa heç bir təlimat almamışdılar. Məlum oldu ki, heç nənəm də seyfin evin harasına qoyulacağını bilmir. Atam işdən gələn kimi soruşdu:

– Niyə seyfi ikinci mərtəbəyə, mənim kabinetimə aparmayıblar, elə dəhlizin ortasındaca qoyub gediblər?

Nənəm o dəqiqə incidi – xasiyyəti belədir, bir şey olmamış atamdan inciyir – dedi ki, rəhmətlik ərinin (yəni babamın) sağlığında əvvəl yaşadığı mənzildə ömrü boyu Kareliya tozağacından çox gözəl mebeli olub, evində hətta fisqarmoniya da varmış, ancaq seyf olmayıb və əgər lap açıq danışmaq lazımdırsa, ömründə birinci dəfədir, evdə seyf görür, buna görə də onun hara qoyulacağını bilmir və bu ahıl çağında heç bilmək də istəmir.

Nəhayət, axırda nənəm dedi ki, (ən əsası, nənəm həmişə sözünün məğzini lap axırda deyir) fəhlələr ünvanlarını və telefon nömrələrini yazıb qoyublar, əgər bir şey lazım olsa, zəng vurub çağırmaq olar, odur ki, səhər onlara zəng vurub evə dəvət edər və deyər ki, gəlib bu seyfi ikinci mərtəbəyə qaldırsınlar.

Atam onu sakitcə dinlədi. Başqası olsa, elə bilərdi ki, atam onu diqqətlə dinləyir, ancaq mən belə olmadığını bilirdim. Bilirdim ki, o, indi nənəmin dediklərini eşitmir, həmin anda nəsə başqa bir şey haqqında fikirləşir. Amma nə?

Nə isə, atam bir söz demədən nənəmi sona qədər dinlədi, lakin nənəm onun nə söyləyəcəyini gözləyirdi, baxan kimi bunu hiss etmək olurdu. O isə sadəcə başını tərpətdi. Nənəm süfrəni hazırlamaq üçün mətbəxə keçəndən sonra atam kitelini soyundu, seyfə yaxınlaşdı, sinəsini irəli verib onu qucağına aldı. Nə pillələrdə, nə də ikinci mərtəbənin dəhlizində bircə dəfə dayanıb nəfəs dərmədən bu dəmir dolabı öz kabinetinə apardı və onu hələ də olduğu yerdə qoydu.

İndi həmin seyfdə müəyyən məktublar, fotoşəkillər, müxtəlif sənədlər, bir də iki “TT” markalı tapança saxlanılır. Onlardan birini atam qobura salıb belində gəzdirir, o biri isə seyfdə qalır. Atamın saxlamaq üçün seyfin ehtiyat açarlarını nənəmə verdiyini öyrənəndə oradakı sənədlərin məxfiliyinə şübhəm artdı. Bəlkə, atam elə güman edir ki, nənəmə hər şeyi etibar etmək olar?

Bilmirəm, yəni özü deməsə, heç vaxt onun nə fikirləşdiyini bilmirəm. Atam seyfdə pul saxlamır, pullar onun yazı masasının orta siyirməsində olur və demək olar ki, nənəm hər gün oradan gündəlik xərclər üçün pul götürür. Bu siyirmə də evdəki digər dolab və komod qapıları kimi kilidlənmir. Nənəm açar gəzdirməyi xoşlamır. Hələ də mənim üçün qaranlıqdır, necə olur ki, seyfi bu vaxta qədər bağlı saxlayıb. Yəqin, mənim tapançanı götürəcəyimdən ehtiyat edir!

Atamın hərbi bileti də seyfdədir. Seyfə qoyulana qədər onu başdan-ayağa oxumağa fürsət tapmışdım. Açığını deyim, hərbi bileti oxuyanda atamla bağlı təzə heç nə öyrənmədim. Elə onu oxumadan da bilirdim ki, atamın 41 yaşı var, polkovnikdir, göstərdiyi igidliyə görə iki orden və qızıl saatla təltif olunub.

Ancaq bütün bunları oxumaq çox maraqlı və xoş idi.

Hər halda, adamın belə bir atasının olması çox yaxşıdır. Axı mənim atam tamamilə başqa adam da ola bilərdi, çünki bu məsələ adamın öz əlində deyil, adamın atasını seçmək imkanı yoxdur. Yenə də deyirəm, bir işi pisdir ki, evdə az-az tapılır. Onun hər gün bizimlə bir yerdə nahar etməsi yaxşı olmazdımı? Bax Lenka, Dimka, demək olar, bütün uşaqlar süfrə arxasına ailəlikcə otururlar, ancaq nə qədər çalışsaq da, belə bir xoşbəxtlik bizə qismət olmur… Bax, misal üçün, elə indi nənəm süfrə açır, özü də dörd nəfərlik, amma dəqiq bilir ki, atam gəlməyəcək. Bir dəfə ondan soruşdum ki, niyə belə edir, atamın gəlməyəcəyini bilə-bilə nə üçün hər dəfə süfrəyə əlavə boşqab və çəngəl-bıçaq düzməkdən bezmir? Nənəm cavab verdi ki, normal ailələrdə süfrəni bütün ailə üzvləri üçün açırlar, bu qayda sadəcə ailə üzvlərindən kimsə səfərdə olanda, yaxud əvvəlcədən nahara gəlməyəcəyini xəbər verəndə pozulur.

O, babamla bağlı xatirələrini danışmağı xoşlayır. Özü də çox həvəslə danışır, ancaq mənə elə gəlir ki, başqalarına mənim babam haqqında əhvalatları dinləmək o qədər də maraqlı deyil. Ona görə də televizoru açdım və nənəm süfrəni hazırlayana qədər Lenka ilə bərabər filmə baxdıq.

Atam qəflətən evə gələndə biz hələ də televizorun qarşısında oturub diqqətlə filmə baxırdıq. Gözlənilməz səadət anları! Lenka da bizdə nahar edəcək, atam da gəlib çıxdı! Bir neçə dəfə müşahidə etmişəm: bir də görürsən, səhər açılandan bəri adamın bəxti gətirmir, sonra axşama yaxın birdən hər şey dəyişir və adamın bəxti, misal üçün, eynilə bugünkü kimi gətirməyə başlayır. Atam bizimlə salamlaşdıqdan sonra əynini dəyişmək üçün yuxarı mərtəbəyə qalxdı.

Atam evə qayıdan kimi televizora baxmağa marağım qalmadı. Lenka ilə birlikdə gedib əllərimizi yuduq və qayıdıb süfrə arxasına keçdik, elə bu vaxt atam da gəldi. Artıq o da yuyunmuş, əynini dəyişmişdi. Ümumiyyətlə, atam bütün işləri çox sürətlə görür. Ev paltarı da ona çox yaraşır, ancaq nədənsə çox vaxt mənə elə gəlir ki, bu, adi paltar deyil, elə hərbi geyimdir.

Nənəm bizə “nuş olsun” dedi və birlikdə nahar etməyə başladıq. Atam nahar süfrəsi arxasında, demək olar ki, heç danışmadı, ancaq onun söhbət etməyini çox arzulayırdım, istədim, ondan nəsə soruşum, o da danışsın, ancaq nə qədər çalışsam da, ağlıma bir şey gəlmədi. Beləcə, danışmadan nahar etdik, hətta Lenka ilə mən də danışmadıq. Birdən atam özü danışmağa başladı, özü də çox maraqlı bir mövzudan danışdı.

–          Sirkə getmək istəyirsiniz? – atam Lenkadan xə-bər aldı.

Atamın onunla “siz”lə danışması Lenkanın çox xoşuna gəlmişdi. Hətta bu məmnuniyyət hissindən qulaqları qızardı.

–          Hərdən gedirəm, – Lenka cavab verdi, sonra bir qədər fikirləşib əlavə etdi: – Çox istəyirəm.

–          Lap yaxşı, – atam dedi. – Bu gün qəzetdə elan vardı, böyük bir heyət yeni proqramla gəlib, bazar günü premyeradır. Hər ikinizi dəvət edirəm. Valideynləriniz bazar günü gündüz tamaşasına baxmağınıza icazə verəcək?

–          Ayy, əlbəttə! – Lenka cavab verdi. –

Valideynlərim mənə hər şeyə icazə verirlər.

–          Necə yəni hər şeyə? – atam təəccübləndi.

–          Hər şeyə, – Lenka bildirdi. – Nə istəsəm, nə xahiş etsəm, razılıq verirlər.

Lena ona icazə verilən şeyləri sadalamağa başladı, amma mən gördüm, atam daha onu dinləmirdi, yenə fikri öz aləmində idi.

Mənsə fikirləşirdim, görəsən, atam bizimlə birlikdə sirkə gələcək, ya yox. Hər halda, gələcək, axı özü dedi, bizi dəvət edirdi. Adam kimisə sirkə dəvət edə, amma özü getməyə bilər?

Hər ehtimala qarşı, bunu özündən soruşmaq fikrinə düşdüm, dəqiq bilmək istəyirdim, bizimlə sirkə gedəcək, ya yox, ancaq elə bu vaxt o, yerindən durdu, nahara görə nənəmə minnətdarlıq edib, ikinci mərtəbəyə qalxdı. Heç çay da içmədi. Nənəm onun arxasınca “nuş olsun” dedi, lakin mənə dediyi kimi yox, nəzakətlə, amma bir qədər quru səslə dedi.

Lenkanı yola salmağa getdim, yolboyu danışır, bu iki günün sürətlə uçub getməsini arzulayırdıq, ancaq bu iki gün ümumiyyətlə silinib itsə, birbaşa bazar günü başlasa, lap yaxşı olardı. Bu anlarda məni ancaq atamın bizimlə sirkə gedib-getməyəcəyi maraqlandırırdı, lakin bu barədə Lenkaya bir söz demədim.

Birdən Lenka dəvətə görə atama təşəkkür etmədiyini xatırladı, dedi ki, bu heç yaxşı olmadı, ancaq sonra bildirdi ki, təşəkkürlərini sirkdə də çatdıra bilər!

–          Atamdan xoşun gəldi? – Lenkadan soruşdum.

–          Sənin atan?

Sinfimizdə hamı bilir ki, əgər Lenka suala sualla cavab verirsə, deməli, ya cavab vermək istəmir, ya da nə cavab verəcəyini bilmir.

–          Əlbəttə, – Lenka söylədi, – sənin atan mənim çox xoşuma gəldi.

Lakin hiss etdim ki, nəsə gizlədir, elə bil ürəyindən keçənləri açıb söyləmək istəmirdi.

–          Hansı xasiyyəti sənin xoşuna gəlmədi? – xəbər aldım.

–          Hər şey xoşuma gəldi, – Lenka dedi. – Doğru sözümdür, hər şey xoşuma gəldi. Ancaq mənə elə gəlir ki, o, bir az sərt adama oxşayır. Adam onun yanında danışmağa ehtiyat edir.

Əslində, Lenka özü danışmaq istəmir, çünki bir az əvvəl atamın yanında sağsağan kimi dil boğaza qoymadan qırıldadırdı, indi isə deyir, danışmağa həvəsi yoxdur.

–          Atan gəlib çıxan kimi, – Lena dedi, – özüm-dən asılı olmayaraq, elə bildim, nəsə bir günah işlətmişəm: ya dərslərimi hazırlamamışam, ya da o, dünən biologiyanı oxumaq əvəzinə, kinoya getməyimizdən xəbər tutub.

–          Niyə elə fikirləşirsən? – hətta təəccübləndim, çox vaxt Lenkanın nə deyəcəyini əvvəlcədən müəyyən etmək olmur.

–          Fikirləşirəm də, – Lena inadkar səslə cavab ver-di. – O elə sənin özünlə də qəribə danışır. Bir də görürsən, ancaq susur, danışanda isə birtəhər danışır. Elə bil böyük adamla söhbət edir. Ancaq mənim atam mənimlə başqa cürə danışır.

–          Atan səninlə necə danışır ki? – soruşdum.

–          Atam mənimlə tamam, ey, tamam başqa cür danışır, – Lenka nəsə xoş bir şey xatırlayan adam kimi dedi. O dəqiqə başa düşdüm, indi nəsə uyduracaqdı. – Əvvəla, onu deyim ki, atam məni görəndə çox sevinir, bu vaxta qədər elə bir gün olmayıb ki, mənimlə sağollaşmadan işə getsin. Mütləq gəlir, məni qucağına alıb öpür. Mənsə hər gün bir az da ağırlaşıram, ancaq buna əhəmiyyət vermir, hər gün məni qucağına alıb öpür, hətta “2” alanda da. İkincisi, demək olar, hər gün işdən zəng vurub mənimlə danışır, əhvalımı soruşur. Üçüncüsü, mənimlə birlikdə şəhərdə gəzməkdən böyük zövq alır…

Lenka hələ çox saydı: “dördüncüsü”, “beşincisi”, “altıncısı”… Dayandırmasan, sonsuza qədər saya bilər. Onunla yanaşı addımlayır və fikirləşirdim, yəqin, çoxunu özündən uydurur, ancaq, deyəsən, sözlərində həqiqət vardı. Zənnimcə, adamın atasının onunla belə rəftar etməsi, çox xoş duyğudur.

Yadıma düşdü ki, bu vaxta qədər atam heç zaman məni qucağına alıb öpməyib, ancaq, əslində, bunu etmək onun üçün su içmək qədər asandır, axı o, Lenkanın atasından dəfələrlə güclüdür. Ən azından 15 dəfə çox güclüdür. Üstəlik, heç vaxt mənimlə birlikdə şəhərə gəzməyə çıxmayıb, hətta dükandan özümə bir şey almaq istəyəndə də nənəmlə gedirəm. Doğrudur, belə hallarda atam həmişə nənəmə maşınla getməyi təklif edir, amma nə olsun, yaxşı olardı ki, onunla birlikdə gedəydik.

Fikir vermişdim, sinfimizdəki oğlanların əksəriyyəti dükan-bazara ataları ilə bir yerdə gedirdilər, qızları isə anaları aparırdı… Həm də atam məni görəndə Lenkanın atası kimi sevinmir. Bəlkə də, sevinir, ancaq ona baxanda bunu hiss edə bilmirəm. Bəzən adama elə gəlir ki, o sənə baxır, ancaq, əslində, səni görmür, ya da görür, lakin diqqət yetirmir. Bax elə bu gün dodağımın partladığını görmədi, amma nənəm o dəqiqə görmüşdü. Düzdür, onun buna diqqət yetirməməyi ürəyimdən oldu, bu, ayrı söhbətdir, amma o mənə diqqətlə baxmadı ki, dodağımın partladığını da görsün. Nədənsə bunu düşünəndə pərt oldum. O dəqiqə özümü müxtəlif bəhanələrlə sakitləşdirməyə çalışdım – pərtliyimi unutmaq üçün qəsdən belə etdim. Aydın məsələdir, Lenkanın atası ona bu cür münasibət göstərir, çünki Lenka qızdır, qızların həmişə xoş, incə rəftardan xoşu gəlir, mənsə qız deyiləm, özüm də canlı-cüssəliyəm, bəlkə də, sinfimizdə məndən cüssəli oğlan yoxdur, üstəlik, sinif uşaqlarının, demək olar ki, yarısı məndən ən azı bir neçə ay böyükdür, hətta bir yaş böyük olanlar da var. Bircə Vovka mənim kimi canlıdır, ancaq hansımızın daha güclü, daha cüssəli olduğunu dəqiq heç kəs bilmir. Bu cür düşündükcə bir qədər rahatlandım, amma nə olursa olsun, pərtlikdən tam qurtula bilmədim.

–          Nə olursa olsun, atam çox yaxşı adamdır, – Lenkaya dedim. – Sən onu çox az-az görürsən, ona görə də yaxından tanımırsan. O, çox yaxşı adamdır, sadəcə, onun bu xasiyyətinə alışmaq lazımdır.

–          Mən onun pis adam olduğunu demədim ki, – Lenka hətta çiyinlərini oynatdı. – Heç vaxt sənə onun pis adam olduğunu deməmişəm. O, çox maraqlı adamdır, özü də “Ölü mövsüm” filmindəki aktyorlardan birinə oxşayır. İndi həmin aktyorun adını da xatırlayaram.

İkimiz də həmin aktyorun adını yada salmağa çalışdıq, ancaq nə qədər etsək də, alınmadı. “Ölü mövsüm”ə Lenka ilə bir yerdə gedib baxmışdıq. Kassadan bilet alanda heç nə demədilər, ancaq nəzarətçi bizi kinozala buraxmaq istəmədi. Dedi ki, 16 yaşdan aşağı uşaqlar bu filmə baxa bilməz. Özü də axşam seansı… Dedi ki, əlindən heç nə gəlmir. Guya saat altı seansı axşam seansı sayılırmış! Bişmiş toyuğun gülməyi gəlir! Hətta Lenka dodaqlarını da büzdü, hər şey göz qabağında idi, bir az da belə davam etsə, ağlayacaqdı. Açığını deyim, mən də bu vəziyyətdən pərt olmuşdum, ancaq bir filmə görə ağlamaq fikrində deyildim. Ümumiyyətlə, çox nadir hallarda ağlayıram, hətta sonuncu dəfə nə zaman ağladığımı unutmuşam.

Artıq kinoteatrı tərk etməyə hazırlaşırdıq, elə bu vaxt kassanın yanında Tolya əmini gördüm, özü də tək deyildi, həyat yoldaşı ilə birlikdə gəlmişdi. O da bizi gördü və yaxınlaşdı. Tolya əmi atamın sürücüsüdür, özü də adi sürücülərdən deyil, müddətdən artıq xidmət etmiş serjantdır . Əslində, atamın iki sürücüsü var, onlar iki növbədə işləyirlər, bir dəfə gündüz, bir dəfə gecə.

Tolya əmi kinoteatr işçilərinin Lenka ilə məni içəri buraxmaq istəmədiklərini görəndə dedi ki, burada heç bir yanlışlıq yoxdur, çünki afişada belə yazılıb: “On altı yaşdan aşağı uşaqlara filmə baxmaq qadağandır”, lakin əgər bizə bilet satıblarsa, o zaman müstəsna hal kimi içəri də buraxmalıdırlar! Əslində, gərək bilet satmayaydılar, onda heç bir narazılıq olmazdı, uşaqlar da lap başdan məsələnin nə yerdə olduğunu anlayar, çıxıb gedərdilər, indi isə yaxşı alınmır, adamların əlində bilet var, filmə baxmağa hazırlaşırlar, amma onları içəri buraxmırlar!

Nəzarətçi onun dediklərinin hamısını diqqətlə dinlədi, görkəmindən hiss olunurdu ki, Tolya əminin sözləri ilə razıdır, lakin sonra bir daha qeyd etdi ki, bizi içəri buraxa bilməz, əks halda, ona problem yaranacaq. İşi belə görəndə Tolya əmi həyat yoldaşını yanımızda saxlayıb içəri keçdi, gedərkən tez qayıdacağını söylədi. Bir kişi ilə qayıtdı, sonra məlum oldu ki, həmin adam kinoteatrın direktorudur, direktor tapşırıq verdi və müstəsna hal kimi bizi zala buraxdılar.

Tolya əmi Lenka ilə məni bufetə apardı, sonra bizi dondurmaya qonaq etdi, elə konsertdə də onunla yanaşı əyləşmişdik, sadəcə zala daxil olduqdan sonra ayrı-ayrı yerlərdə oturduq, çünki biletdə yerlərin nömrəsi qeyd olunmuşdu.

Lenka da onları, yəni Tolya əmi ilə arvadını çox bəyəndi. Dedi ki, Tolya əminin xətrimi çox istədiyi o dəqiqə hiss olunur, üstəlik, kənardan baxanda adama elə gəlir ki, o mənə lap elə əsl əmi kimi çox doğmadır.

Lenkagilin evinə çatdıq, lakin nə qədər çalışsaq da, “Ölü mövsüm” filmindəki həmin aktyorun adını xatırlaya bilmədik. Lenka dedi ki, evdə soruşacaq, atası bütün aktyorların soyadını bilir və onların harada hansı filmə çəkildiyindən dəqiq xəbərdardır.

Məni dilə tutmağa çalışdı, dedi ki, elə yolüstü gedim onlara, həm də atamın hansı aktyora bənzədiyini öyrənim, mənsə razılaşmadım, evimizə qayıtdım.

Qayıdarkən aramızda olan söhbət ağlımdan çıxmırdı, onunla razılaşmasam da, Lenkanın haqlı olduğunu hiss edirdim. Çox hiyləgər qızdır, atamı cəmi dörd-beş dəfə görüb, ancaq o dəqiqə onun xasiyyətini öyrənib, mənə olan münasibətini hiss edib! Yaxşı ki, bunu bir başqası yox, ancaq Lenka hiss edib, məsələn, Vovka olsaydı, əlindən boğaza yığılacaqdım, çünki axmağın biridir. O dəqiqə nəsə uyduracaqdı!

Bazar günü saat 10-da Lenka bizə gəldi. Tamaşa 12-də başlayırdı, o isə saat 10-da gəlmişdi, özü də hər zamankı kimi, zəng vurub xəbərdarlıq etmədən. Bəzənib-düzənmişdi, ağ don geymiş, saçlarına lent bağlamışdı. Dedi, anası evi yığışdırır, ona görə də Lenkanın bizə belə tez gəlməyini məsləhət görüb.

Lenka ilə birlikdə atamı gözləməyə başladıq, o, səhər tezdən işə getmişdi. Atam üçün fərq etmir – bazar günü olsun, ya da bir başqa gün – hər gün işə gedir, özü də ancaq gündüzlər getsəydi, dərd yarıydı!

Elə ki yaxşı bir şey gözləyirsən, onda zaman çox yavaş gedir! Lenkaya təklif etdim ki, vaxt keçirmək üçün düşüb bağçada çərpələng uçuraq, ya da voleybol oynaya bilərik. Lakin Lena təklifimi qətiyyətlə rədd etdi, donunu çirkləndirmək istəmirdi, bulaşıq paltarda sirkə getməkdən çəkinirdi.

Bəzən Lenka çox qəribə mühakimə tonunda danışır, lap elə böyük adamlar kimi, bunu necə edir, başa düşə bilmirəm. Lenka dedi ki, sirkin kassaları qarşısında adam əlindən tərpənmək olmur. Sən demə, bizə gələndə tramvayla yanından keçib. Üstəlik, artıq bütün biletlər satılıb qurtarıb. Soruşdum ki, bütün biletlərin satılıb qurtardığını da tramvaydan görüb? Lenka bunu da tramvaydan gördüyünü söylədi.

Verdiyim suala görə o dəqiqə peşman oldum, Lenka məndən inciyə bilərdi. Sirkdə nümayiş olunacaq proqramlar haqqında danışmağa başladım, küçə afişasından oxumuş, hər şeyi yadda saxlamışdım. İlk hissədə kəndirbazlar, akrobatlar və gözbağlayıcı Əlibaba və əhliləşdirilmiş itlər, ikinci hissədə isə atraksion – əhliləşdirilmiş şirlərin iştirakı ilə böyük şou olacaqdı.

Bu afişaya baxan hər kəs dərhal anlayardı ki, proqramda ən maraqlı hissə əhliləşdirilmiş şirlərlə atraksion olacaq. Birinci hissə isə bütünlüklə filmdən əvvəl göstərilən reklam kimi bir şeydir. Doğrudur, hamı ona baxır, çünki başqa çarəsi yoxdur, film tez başlasın deyə hamı məmnuniyyətlə ondan imtina etməyə hazırdır, özü də filmin maraqlı olacağını əvvəlcədən biləndə adam lap səbirsiz olur.

Rəfdən Bremin kitabını – məməlilərin həyatından bəhs edən cildi götürdüm, şirlər haqqında məqalə olan səhifəni tapıb, Lenkaya oxudum. “Ədalət naminə, şirlərin, doğrudan da, heyvanların şahı” olduğunu, bu heyvanların həm qrup, həm də tək-tək ova çıxdığını, üstəlik, onların başqa xüsusiyyətləri ilə bağlı məlumatları da qızın diqqətinə çatdırdım. Atam isə hələ də gəlib çıxmamışdı. Saata baxdım, artıq 11:20 idi. Bilirdim, əgər atam “sirkə gedəcəyik” deyibsə, demək, bu belə də olacaq, çünki heç vaxt boş yerə söz vermir, lakin buna baxmayaraq, yenə həyəcan keçirirdim. Elə bu vaxt telefon zəng çaldı. Tez yüyürüb telefonu açdım, atam idi. Bilmirəm nəyə görə, ancaq zəng vuranın atam olacağını hiss etmişdim, amma günün bu saatlarında bizə istənilən adam zəng vura bilərdi, mənsə bu zəngin atamdan olduğunu o dəqiqə anlamışdım.

–          İndi Tolya əmi gələcək, – dedi, – əgər istəsəniz, o sizi sirkə aparacaq.

–          Bəs sən? Sən bizimlə gəlməyəcəksən? – soruş-dum, ancaq onsuz da hər şey aydın idi, əgər belə deyirsə, demək, gəlməyəcək. O dəqiqə kefim pozuldu.

–          Yox.

–          Axı söz vermişdin, – xatırlatdım.

–          Məncə, səhv edirsən, mən sizinlə gedəcəyimə söz verməmişdim. Əslində, bunu çox istəyirdim, ancaq alınmır.

–          Bu necə olur axı, – söylədim, – sən özün Lenka ilə məni sirkə dəvət elədin, elə bildik, sən də bizimlə gələcəksən, – danışırdım, ancaq hiss edirdim ki, o artıq məni eşitmir, artıq mənim nə deyəcəyim ona maraqlı deyildi.

–          Nə isə, bağışla, məşğulam, – atam cavab verdi. – Yanımda adamlar var. Demək, belə, Tolya əmi bir azdan gələcək, – deyib dəstəyi yerinə qoydu.

Sirkə getməyə həvəsim qalmadı. Lenka olmasaydı, heç yerə gedən deyildim. Axı bu məsələdə onun heç bir günahı yox idi. Ona görə də həvəsdən düşdüyümü ondan gizlətdim, sadəcə dedim ki, atam bizimlə getməyəcək, biletləri isə Tolya əmi gətirəcək. Sonra da əlavə etdim, əgər Lenkanın ürəyi istəsə, biz sirkə maşınla da gedə bilərik. Lenka maşın söhbətini eşidən kimi atamın bizimlə gəlməyəcəyini unutdu, hətta onun maşın göndərməyi lap ürəyindən oldu. Dedi ki, atam bizə çox böyük diqqət ayırıb, əlbəttə, adamın belə bir atasının olması, onun ardınca maşın göndərməsi çox yaxşıdır.

Qapılar örtülən kimi maşın yerindən götürüləcək! Lenka ilə mən arxa oturacağa sıxılıb qalacağıq. Bu o deməkdir ki, Tolya əminin kefi kökdür və bu üsulla bizi ovqatından xəbərdar etmək istəyir. O, maşını şəhərdə hamıdan sürətli sürür, ancaq heç vaxt qaydanı pozmur. Tolya əmi deyir ki, şəhərin bütün avtomobil müfəttişləri atamın maşınını tanıyır, ancaq heç biri onu saxlamır.

Tolya əminin sözlərinə görə, bunun əziyyətini bircə o çəkir, çünki maşını həm sürətlə, həm də qaydaları pozmadan sürməli olur, buna görə də maşın sürməkdən zövq ala bilmir. Qayda pozmadan maşın sürməyin ləzzəti olmur! Bir tərəfdən baxanda qayda pozmaqdan bir şey çıxmır, çünki bilirsən, belə maşın sürməyin heç bir təhlükəsi yoxdur və buna görə sənə heç nə olmayacaq. Bilirəm, əlbəttə, bunu zarafatla deyir, Tolya əmi birinci dərəcəli sürücüdür, bundan əlavə, özü də avtomobil müfəttişidir, mən özüm onun DAM  vəsiqəsini görmüşəm.

–          Şəhər milisinin rəisi, polkovnik Dağkəsəmənski sizə salamlarını və bu biletləri göndərib, – deyən Tolya əmi əlində saxladığı biletləri çiyninin üstündən mənə ötürdü.

O dəqiqə gördüm ki, üç bilet var, yenə kefim açıldı, bilmirəm, pərtliyim tam ötüb-keçdi, ya yox, amma bir qədər sakitləşdim. Əgər biletlərin sayı üç idisə, demək, atam da bizimlə birlikdə sirkə getmək istəyib. Görünür, o qədər ürəkdən istəməyib, amma əgər üç bilet alıbsa, demək, getmək fikri olub.

–          Ah! – Lenka dedi, sən demə, o, başqa şeyə diqqət edibmiş. – Bu ki əladır, yerlərimiz “müdir lojası”nadır. Heç vaxt orada oturmamışam.

–          Yaxşı, bəs üçüncü bileti nə edəcəyik? – Lenkadan xəbər aldım. – Batıb eləsə, adamın heyfi gələr, axı özün demişdim, bilet tapmaq çətindir, bizim əlimizdəki bilet isə bata bilər.

Lenka tez evlərinə zəng vurub atasını sirkə dəvət etdi və o da əlüstü razılaşdı. Yəqin, artıq qəzetləri oxuyub bitirmişdi və evdə sadəcə darıxırdı, çünki heç fikirləşmədi də, bircə hara gələcəyini xəbər aldı. Dedik ki, giriş qapısında dayanıb gözləsin, onun arxasınca gələcəyik.

Bilirsinizmi, foyeyə ayaq basanda kiminlə qarşı- laşdıq?

Nə deyim, vallah, həyatda çox qəribə təsadüflər olur! Şəhərimiz kifayət qədər böyükdür və əgər bütün sirkə getmək arzusunda olan oğlanları, qızları bir yerə toplasan, yəqin, bizim sirkin tutumundan beş yüz, altı yüz dəfə böyük yerə ehtiyac olacaq. Bəs indi nə olmuşdu? Lap elə tutaq ki, Lenka ilə mən sirkə gedəcəyimizi əvvəlcədən razılaşmışdıq, tutaq ki, Dimka da həmin gün təsadüfən sirkə gəlmişdi, ancaq onunla vədələşməmişdik. Bəs Yevtuşenko? Axı bu necə ola bilir, o da bizimlə eyni gündə sirkə gəlir?

Əvvəlcə foyedə Vovkanı gördük. Əynində kostyum, boynunda qalstuk, valideynləri ilə bir yerdə dayanmışdı. Onları görəndə Dimkanın atası ilə Lenkanın atası da onlara yaxınlaşıb söhbət etməyə başladılar. Təxminən altı il olardı ki, bir-birlərini tanıyırdılar, yəni elə birinci valideyn iclasından. Axı biz hamımız – Lenka, Dimka, Vovka və mən birinci sinifdən bir yerdə oxuyuruq.

Vovka bizi görəndə bir az özünü itirdi, yəqin, davadan sonra hələ barışmadığımızı xatırladı, amma valideynlərinin yanında küsülü olduğumuzu büruzə vermədi. Biz də nəzakət xətrinə onunla danışdıq, sadəcə küsülü olduğumuzu böyüklərin hiss etməyini istəmirdik, yoxsa o dəqiqə suallar başlayacaqdı, bizi barışdırmaq istəyəcəkdilər, bundan pis şey yoxdur! Ancaq sonra nə baş verdiyini özümüz də anlamadıq, bir də gördük ki, heç küsülülük-zad qalmayıb, heç nə olmamış kimi bir-birimizlə danışırıq. Beləcə, Vovka ilə barışdıq. O ki qaldı valideynlərə, onlar öz aralarında müxtəlif mövzulardan danışır və durmadan eyni şəhərdə yaşadıqlarına, lap mərkəzdə qaldıqlarına baxmayaraq, təsadüfi hallarda görüşüb qarşılaşdıqlarına təəccüblənirdilər. Heç olmasa, uşaqların hesabına təsadüfən sirkdə görüşmüşdülər, yoxsa rübdə bir dəfə valideyn iclaslarında qarşılaşıb söhbət edə bilirdilər.

Dimkanın atası dörd dondurma aldı, sonra Dimkaya dedi ki, dostlarını dondurmaya qonaq etsin. Bu, Dimkanın çox xoşuna gəldi, dondurmaları paylayıb qurtarandan sonra atasına məftunluqla, bizə isə qürurla baxdı. Bu vaxt zəng çalındı və antrakt zamanı elə burada görüşmək ümidi ilə hamı dağılışdı.

Müdir lojası Lenkanın çox xoşuna gəlmişdi. Dedi ki, buradan baxanda sirk adama başqa təsir bağışlayır. Elə meydançanın özü də böyük görünür, zalın bər-bəzəyi göz qamaşdırır. O, atası ilə mənim aramda, ortada oturmuşdu, dayanmadan ətrafa boylanırdı. Amma bu yer mənim o qədər də ürəyimcə deyildi, adama elə gəlirdi ki, zalda əyləmiş bütün tamaşaçılar sənə baxır. Bu qədər yad baxışın müşayiəti altında dondurmamı da yeyə bilmədim, onu küncdəki zibil qutusuna atdım. Doğrudur, bir azdan lojada oturmağa öyrəşdim, ancaq əvvəldə özümü çox narahat hiss etmişdim.

Zənnimcə, bu lojada oturmaq həm də başqa səbəbdən Lenkanın xoşuna gəlmişdi, çünki o, buradan hər yeri görürdü, başqaları da onu görə bilirdilər. Hə, onun xasiyyəti belədir. Hamının diqqətini cəlb etməkdən böyük zövq alır.

Birinci hissə başlayan kimi onun tez başa çatmasını arzuladım, çünki ikinci hissənin – şirlərlə olan şounun başlanmasını istəyirdim. Amma sonra məlum oldu ki, elə birinci hissə də kifayət qədər maraqlı nömrələrlə zəngindir. Ən çox gözbağlayıcını bəyəndim. Adam son dərəcə maraqlı və qəribə fokuslar göstərirdi. Buna qədər tamaşaçılar kəndirbazları, akrobatları, itlərlə olan nömrələri də ürəkdən alqışlamışdılar. Elə bu gözbağlayıcını da çox ürəklə alqışladılar, lakin o, sonuncu fokusunu göstərdikdən sonra tamaşaçılar ona olan hisslərini sadəcə alqış sədaları ilə deyil, həm də böyük məftunluqla ifadə etdilər.

Bu gözbağlayıcı meydançaya stol yerləşdirdi, sonra döşəməyə birləşmədiyini göstərmək üçün yeşiyi onun üzərinə qoydu. Daha sonra həmin yeşiyə girmək üçün adamları dəvət etdi. Əvvəlcə öz assistentini, sonra digərini, sonra üçüncüsünü. Onların hamısının bir yerdə necə bu yeşiyə yerləşdiyini hələ də anlaya bilmirəm! Bu, azmış kimi, üstəlik, klounla, iti də ora saldı. Klounun bu gözbağlayıcı ilə heç bir əlaqəsi yox idi, o sadəcə yan maneənin yanında dayanıb itinə kəndir üzərində gəzməyi öyrətməyə çalışırdı. Buna qədər əhliləşdirilmiş itlər çıxış etmişdi və onların hamısı ağızları ilə tarazlıq çubuğu tutaraq kəndir üzərində sərbəst gəzə bilmişdi, lakin kloun nə qədər çalışsa da, öz itini yola gətirə bilmirdi. İşi belə görən kloun özü kəndir üzərinə dırmaşıb dördayaq üstə irəli-geri gəzməyə başladı, özü də quyruğunu yellədə-yellədə gəzirdi, çünki arxasında quyruq sallanırdı.

Kloun bununla itin diqqətini cəlb etməyə çalışırdı, istəyirdi, o da kəndirdə gəzməyi öyrənsin. İt isə dayanıb bir xeyli ona baxdı, sonra sevinclə hürdü, sonra da arxa pəncələri üstə qalxıb təlxəyi alqışlamağa başladı. Gülməkdən uğunub getmişdik, hamıdan çox Lenka güldü, bir müddət sakitləşə bilmədi, hətta antrakt vaxtı belə klounla onun pinti itini xatırlayan kimi yenidən güldü.

Nə isə, gözbağlayıcı üç assistentini yeşiyə saldıqdan sonra klouna yaxınlaşdı, onu yeşiyə girmək üçün dilə tutdu. Deyəsən, bu yeşik klounun qətiyyən xoşuna gəlməmişdi, yəqin, bilirdi ki, içəridə adamı yaxşı heç nə gözləmir. Adam az qala qorxudan canını tapşıracaqdı. Dedi ki, sirkin direktoruna bu gözbağlayıcıdan şikayət edəcək, xahiş edəcək ki, heç kəs bu gözbağlayıcıya bir-birini tanımayan adamları eyni yeşiyə salmağa icazə verməsin, qoy getsin, sirkdən mənzil sahəsi tələb etsin, daha darısqallığı ilə seçilən belə bir yeşik yox. Nə isə, buna bənzər şeylər dedi.

Gözbağlayıcı onu bir müddət dinlədi, sonra qəflətən hər iki əli ilə qurşağından yapışıb, başı üstə qaldırdı, elə bil kloun canlı-başlı kişi yox, pişik balası idi, sonra gətirib yeşiyə saldı. İt isə özü sahibin ardınca yeşiyə atıldı. Hamı bundan sonra nə baş verəcəyini gözləyirdi. Lakin heç kəsin gözləmədiyi bir şey oldu. Gözbağlayıcı həmin yeşiyə yaxınlaşdı, qapağını açdı, yeşik bomboş idi! Hər kəs elə fikirləşdi ki, sirr bu yeşiyin divarlarındadır, yəqin, onları xüsusi olaraq hazırlayıblar. Elə bil gözbağlayıcı bunu başa düşdü, hiss etdi ki, tamaşaçılar yeşiyin divarlarından şübhələnir, odur ki, tələsmədən yeşiyin yan divarlarını söküb səliqə ilə döşəməyə yığdı. Meydançada stoldan başqa heç nə qalmadı. Hə, bax buna deyərlər fokus! Gözbağlayıcını uzun-uzadı alqışladılar və elə bu məqamda haradansa yuxarı tərəfdən səs eşidildi, həmin o üç assistent, it və təlxək qaça-qaça meydançaya gəldilər!

Bu vaxt antrakt elan olundu. Fasilə zamanı hamı bu fokusdan danışırdı, ancaq heç kəs məsələnin sirrini çözə bilmirdi. Bircə Dimkanın atası dedi ki, bu fokusun sirrinin nədə olduğunu dəqiq bilir. İşi belə görəndə ondan sirri başa salmasını xahiş etdilər, lakin o izah etməyə başlayanda məlum oldu ki, heç nə bilmir. Sonra Vovkanın anası Lenkanın atasından yayda Lenkanı hara göndərmək fikrində olduğunu soruşdu. Yay istirahəti mövzusunda söhbət başladı, hamı yayda öz övladını hara göndərmək barədə düşündüyünü söylədi. Elə alındı ki, uşaqlardan – Lenkadan, Vovkadan, Dimkadan yayda hara getmək istədiklərini soruşdular, lakin mənim fikrimlə maraqlanan olmadı. Əlbəttə, axı bunu soruşmağın heç bir mənası yox idi, axı onlar məni harasa göndərə bilməzdilər, lap elə hara getmək istədiyimi demək də mənasız idi. Hərənin öz valideyni var. Ürəyimdə fikirləşdim, yaxşı olar, lojaya qayıdıb ikinci hissənin başlamasını gözləyim, amma bu vaxt Lenka məndən xəbər aldı:

–          Bəs sən yayda hara gedəcəksən?

“Hələ bu barədə düşünməmişəm” demək istəyirdim, lakin Vovkanın anası sanki bunu gözləyirdi, o dəqiqə üzünü mənə tutub:

–          Hə-hə, de görüm, nənən yayda səni hara gön-dərməyə hazırlaşır? – deyə soruşdu. Səs tonu qəribə idi, sanki bu məsələ onu çox maraqlandırırdı. Yaxşı olardı, heç nə soruşmasın! Bəlkə də, atamın varlığını çoxdan unutmuşdu, axı məktəbdə keçirilən valideyn iclaslarına həmişə nənəm gedirdi. Onun sualından sonra hamının diqqəti mənə yönəldi, sanki mənim yayda hara getməyim onlar üçün çox mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Mən isə dəqiq bilirdim, əslində, bu məsələ ancaq nənəmlə mənim üçün maraqlı ola bilərdi, bunlar isə nahaq yerə belə əl-ayağa düşmüşdülər.

Dedim, atam və nənəm hələlik bu barədə mənə bir söz deməyiblər, amma, çox güman ki, pioner düşərgəsinə gedərəm, çünki düşərgədən xoşum gəlir. Canımı qorxu almışdı, düşünürdüm ki, yenə bu mövzuda nəsə soruşub öyrənmək istəyəcəklər, ancaq, bəxtimdən, əlavə sual vermədilər. Vovkanın atası tindəki pivə barı ilə bağlı məzəli bir söz dedi və Vovkanın anası o dəqiqə mənim istirahətim barədə unutdu, bu zarafat onun ürəyindən olmuşdu. Sonra yenə nə barədəsə danışdılar, ancaq mən artıq onları eşitmirdim.

Onların söhbətini dinləmək maraqsız idi, bu səbəbdən antrakt mənə çox uzun göründü. Bilmirəm niyə, ancaq mənə elə gəldi ki, burada artıq adamam. Belə çıxırdı ki, onların hamısı bir yerdə gəliblər – Lenka atası ilə, Dimka atası ilə, Vovka hər iki valideyni ilə, mənsə kənardan gəlib onlara qoşulmuşam və indi də belə çıxırdı ki, bu cəmiyyətdə qonağam. Əslində, belə düşünməməli idim, çünki bu adamlar həmişə mənimlə xoş rəftar ediblər, öz övladlarından ayırmayıblar, ancaq nə olursa olsun, özümü artıq hesab edirdim. Tez-tez belə düşüncələrə dalıram, dostlarımı valideynləri ilə bir yerdə görəndə özümü tək hiss edəndə ağlıma bu cür fikirlər dolur. Bilirəm ki, düz fikirləşmirəm, ancaq özümlə bacarmıram. Bu xasiyyətimi ilk dəfə pioner düşərgəsində hiss etmişdim. Həftə ərzində bu barədə düşünmək heç ağlıma da gəlmirdi, ancaq istirahət günləri çatanda dərd-qəmə batırdım. Hamı sevinirdi, bircə məndən başqa. Qəribə hisslər keçirirəm, əslində, qeyri-adi bir şey baş verməyib, sadəcə bütün uşaqların valideynləri onlara baş çəkməyə gəlib. Doğrudur, nənəm mütləq mənə baş çəkməyə gəlirdi, lakin hər dəfə sarsılırdım. Eynən indiki kimi. Nəhayət, zəng çalındı və biz zala keçib yerimizdə əyləşdik.

Orkestr qeyri-adi təntənə ilə ifa edirdi, başdan-ayağa qızılı saplarla işlənmiş moruğu rəngli kostyum geymiş əsas aparıcı səhnəyə çıxdı, dayanıb orkestrin ifasını bitirməyini gözlədi. Sonra çox uca səslə dedi ki, indi isə çıxış etmək üçün tamaşaçıların qarşısına əhliləşdirilmiş şirlər çıxır. O, elanı bitirən kimi şirlər bir-birinin ardınca qaçaraq hər tərəfdən barmaqlıqlarla əhatə olunmuş meydançaya çıxdı. Buna qədər ətrafdan ancaq taxta yonqarı iyi gəlirdi, şirlər meydançaya çıxdıqdan sonra isə vəhşi heyvan qoxusu hiss olundu. Şirlər maneə kimi qoyulmuş tumbaların üzərində oturdu, arxa pəncələri üstə dayanıb mehribanlıqla nərildədilər, elə bu vaxt əlində uzun qırmanc tutmuş təlimçi meydançanın mərkəzinə çıxıb tamaşaçıları salamladı. Sonra əlindəki qırmancı var gücü ilə elə şappıldatdı, sanki tapançadan atəş açdılar. Şirlər müxtəlif maraqlı nömrələr göstərməyə başladı. Hətta alovlu halqanın içindən də keçdilər, kürələrin üstündə yelləndilər, tramplinlərdən atıldılar.

Köməkçilər vaxtaşırı barmaqlıqların arasından içəri ət parçası atırdılar. Şirlər əti dərhal yeyirdi, ancaq sanki yenə nədənsə narazı idilər, çünki fasiləsiz olaraq nərildəyirdilər. Fikir verdim, barmaqlıqların arxasında iki nəfər uniformalı adam yanğın şlanqını əlində hazır saxlayıb durmuşdu. Gözlərini meydançadan ayırmırdılar, hiss olunurdu ki, ehtiyac yaranan kimi təzyiqli su şırnağını açmağa hazır dayanıblar. Fikirləşdim, ətrafdakı köməkçilərinə baxmayaraq, hər halda, bu təlimçi çox qoçaq adamdır, on iki şirlə qəfəsin içində qalmaqdan qorxmur. Axı şirlər qəflətən hücum edə bilər və birdən yanğın şlanqlarından su gəlməz. Axı həyatda hər şey olur, məsələn, bu məqamda su borularını təmir etməyə başlayarlar. Ancaq, görünür, təlimçi belə şeylər barədə düşünmür və heç nədən qorxmurdu. Kim bilir, bəlkə də, qorxurdu, amma bunu çox məharətlə gizlədə bilirdi. O, şirlərin üstünə ucadan qışqırır və eyni zamanda, əlindəki qırmancı şappıldadırdı. Şirlər ona itaət edirdilər. Doğrudur, bəzisi o dəqiqə itaət edirdi, lakin bir neçə şir də vardı ki, təlimçinin əmrlərini həvəssiz yerinə yetirirdi, acıqla nərildəyir, hətta xüsusi nömrələrə keçərkən öz işlərini çox asta, tənbəl-tənbəl görürdülər.

Lenka mənə yaxınlaşıb pıçıltı ilə qulağıma dedi ki, şirləri görəndə canına qorxu düşür, bu vəhşi heyvanlar barmaqlıqlar üzərindən atılıb bizə hücum edə bilərlər. Dedim ki, boş şeydir, dünyada heç bir şir, hətta ən vəhşisi belə bu hündürlükdə qəfəsin üstündən atıla bilməz. Sonra Lenkanın atası da dedi ki, təlimçilərdə və onların assistentlərində silah olur, əgər şir adamlara hücum etmək istəsə, düşünmədən silahdan atəş açarlar. Görünür, o, doğru deyirdi, çünki təlimçi özünü çox arxayın aparırdı, üstəlik, hər növbəti nömrədən sonra təzim etmək üçün arxasını şirlərə tərəf çevirir və onların hücum edə biləcəyindən qətiyyən çəkinmirdi. Çünki o, dəqiq bilirdi, lap elə şlanqdan su gəlməsə də, assistentlər vaxtında atəş açacaqlar.

Birdən mənə elə gəldi ki, təlimçi Dimkanın atasına oxşayır, fikrimi Lenkaya da bildirdim, ancaq o razılaşmadı, dedi ki, Dimkanın atasının burnu da, alnı da fərqlidir, üstəlik, gözlərinin rəngi də başqadır. Ancaq nədənsə mənə elə gəlirdi ki, Dimkanın atası ilə təlimçi bir-birlərinə çox oxşayırlar, lap elə fərqli burunları, alınları, gözləri olsa belə… Sonra şirlərin çıxışı başa çatdı. Həmişə yaxşı bir şey bitəndə adam təəssüflənir. Üstəlik, həmin yaxşı şeyi saxlaya, başa çatmasına mane ola bilmirsən və bu, adama çox pis təsir edir. Hətta bu barədə əvvəldən, hələ bu yaxşı şey başlamadan düşünsən də, xeyri olmur. Onsuz da başa çatır. Gec-tez hər şey qurtarır. Eynən xalamın gətirdiyi bir yeşik naringi kimi. Çox yekə, taxta yeşik idi, içindəki naringiləri də elə bil dənə-dənə seçmişdilər, hamısı iri idi, lap portağala oxşayırdı. O qədər çox idi ki, yeşikdən beş-altı, ya da lap elə on dənə naringi götürsən belə, hiss olunmurdu ki, orada nə qədər naringi olub və nə qədəri qalıb. Elə bilirdim, bu naringilər heç vaxt qurtarmayacaq, ancaq onu da bilirdim ki, bu mənə belə gəlir, heç nə etmək mümkün deyil, bunun qarşısını almaq olmayacaq. Naringilər qurtaranda gözlərimə inana bilmirdim – axı bir neçə gün əvvəl bu yeşik ağzına qədər iri, narıncı meyvələrlə dolu idi.

Amma indi yeşik bomboşdur!

Sirk tamaşasından sonra küçə bizə boz və maraqsız göründü, amma bazar günü idi və belə günlərdə küçələr adama adi günlərlə müqayisədə daha maraqlı görünməliydi. Lakin sirkdən çıxandan sonra yox, çünki sirkdən çıxandan sonra çox şey fərqli görünür. Sirkdə hər şey parlaq və gözəl idi: çilçıraqlar, meydança, mavi rəngli maneə, zaldakı qırmızı kreslolar. Hələ artistləri demirəm!

Hətta sirkdə olarkən tamaşaçılar da fərqli görünürdülər – hamısı bəzənmişdi, ən əsası isə deyib- gülürdülər, bir nəfər belə qaşqabaqlı, acıqlı adam gözə dəymirdi.

Trolleybus dayanacağına qədər bir yerdə getdik, sonra hamı vidalaşmağa başladı. Valideynlər zəngləşib əlaqə saxlamaq barədə razılaşdılar və maraqlı gün üçün bir-birlərinə təşəkkür etdilər.

Əvvəlcə 8 nömrəli trolleybusla Dimka və atası getdi, sonra 3 nömrəli trolleybusla Vovka və valideynləri. Birdən Lenkanın atası sirkdən sonra parket üçün mastika alacağını xatırlayıb harasa tələsdi. Məni sabah nahara öz evinə dəvət etdikdən sonra tez uzaqlaşdı, biz də tələsmədən Lenka ilə birlikdə evimizə getdik. Gedə-gedə müxtəlif şeylərdən danışırdıq. Əvvəlcə sirkdən danışdıq, sonra ümumiyyətlə həyatdan. Lenka dedi ki, bu gün Dimkanın atası çox mülayim idi, çünki son həftə ərzində Dimka bir dənə də iki almayıb. Sonra dedi ki, hamımızın bir yerdə görüşməyimiz yaxşı oldu, elə bil hamımız qabaqcadan kollektiv şəkildə sirkə gedəcəyimizi planlaşdırmışdıq. Təəssüf, atam bizimlə gələ bilmədi. Lenkanın buna inanması bir tərəfdən baxanda mənə xoş idi, amma digər tərəfdən – o qədər də ürəyimcə deyildi, çünki atamın bizimlə gəlmədiyini bir daha xatırladım.

Beləcə, söhbət edə-edə piyada gedirdik, birdən Lenka məndən anamı xatırlayıb-xatırlamadığımı soruşdu. Deyəsən, belə bir sual verəcəyini heç özü də gözləmirdi, bunu onun üzündə baxanda his etmək olurdu.

Bu vaxta qədər məndən heç kəs anamı xatırlayıb-xatırlamadığımı soruşmamışdı və məhz buna görə gözlənilməz sualdan bir anlıq çaşdım, yerimdə dayandım. Amma sonra fikirləşdim, bu sualda qeyri-adi heç nə yox idi.

Hər şeyi olduğu kimi Lenkaya söylədim. Dedim, anamı tez-tez düşünürəm, çünki, demək olar, xatırlamıram, o, dünyasını dəyişəndə cəmi dörd yaşım olub.

Bircə şeyi xatırlayırdım, o, çox gözəl və mehriban idi. Sonra dedim ki, onu bəzən yuxuda görürəm, ancaq səhər yuxudan duranda nə qədər çalışsam da, üzünü xatırlamıram. Əvvəllər xatırlayırdım, amma sonra vaxt keçdikcə unutdum. Sadəcə bir şeyi heç vaxt unutmuram: o, çox gözəl idi, vəssalam.

 Hə, bir də, onun ətirlərinin qoxusunu xatırlayıram, hətta yuxuda belə ondan həmin tanış ətirlərin qoxusu gəlir. Təəssüf ki, həmin ətirlərin adını bilmirəm. Hərdən küçədə-bayırda birdən həmin ətirləri hiss edəndə o dəqiqə kədərlənirəm, amma bu sadəcə kədərlənmək deyil, nəsə ayrı şeydir, çünki bu anlarda həm də xoş hisslər keçirirəm… Bir anda həm kədərlənirəm, həm də xoş duyğulu anlar yaşayıram və sonra hər şey sürətlə ötüb-keçir… Lenkaya anamın məni necə çimizdirdiyini söyləmək istəyirdim. Bilmirəm nədən, amma onun məni çəhrayı sulu vannada çimizdirdiyini xatırlayırdım. Hətta onun nəyə görə çəhrayı olduğunu da xatırlayırdım – kalipermanqal məhlulundan. Bu söz o vaxtdan bəri yaddaşıma həkk olmuşdu. Sonra məni məhrəbaya büküb birbaşa yatağıma gətirirdi.

Bunları Lenkaya deməyə macal tapmadım, çünki o, qəflətən əlimdən yapışdı və yolun davamını mənimlə sakitcə addımlayaraq getdi… Hələ heç bir qız əlimdən tutmamışdı. Hətta ağlıma sığışdıra bilmirəm, məktəbimizdə əlimdən tuta biləcək başqa bir qız ola bilər, ya yox. Özü də bazar günü, günün günorta çağı əlindən tutub mənimlə yanaşı addımlasın! Lenka isə o gün əlimdən tutdu və evimizə çatana qədər belə getdik!

Axşam atamın gəlməyini xeyli gözlədim. Dərslərimin hamısını hazırladım, hətta bazar ertəsi olmayan dərsləri belə öyrəndim, süfrə arxasında oturarkən qəsdən ləng yeyirdim, ancaq xeyri olmadı: nənəm saata baxdı, artıq on birə işləyirdi, ona görə mənə dedi ki, tez yatağa girib yatım. Yerimə girən yuxuya getdim, hətta nəsə fikirləşməyə belə macal tapmadım. Hətta gözlərimi yuman kimi yuxu da gördüm. Özü də, deyəsən, bu, bir yuxu deyildi, eyni vaxtda bir neçə yuxu görürdüm.

Əvvəlcə hər şey gerçək kimi idi – sirki və şirləri, Lenka ilə bir yerdə oturduğumuz lojanı gördüm, ancaq onunla sirkdən deyil, nəsə başqa şeydən danışırdıq. Sonra birdən gördüm ki… Əslində, görmədim, hiss etdim, öz otağımda, çarpayımda uzanmışam, nə üçünsə sevinirəm, özümü çox xoşbəxt hiss edirəm. Bu sevincimin səbəbini bilmək istəyirdim, bu vaxt anamı gördüm. O mənə doğru əyilib uzun-uzadı baxdı. Heyrətə gəldim, otaq qaranlıq olsa belə, onun simasını açıq-aydın görürdüm. Yuxuda heyrətlənmişdim. Hətta bunun necə baş verdiyini anamdan soruşmaq istəyirdim, ancaq imkan tapmadım, o lap aşağı əyilmişdi, ətrinin qoxusunu hiss edirdim, sonra o, bir neçə dəfə isti dodaqları ilə məni öpdü.

–          Canım oğlum, – anam mənə dedi. – Gecən xeyrə qalsın, bu gün sən məni bir yaş da keçdin. – Sonra üstümə saldığım adyalı düzəldib getdi.

Bu vaxt xatırladım. Axı bu gün mənim ad günüm idi – dörd yaşım tamam olurdu. Çoxlu qonağımız vardı, sıxlaşıb zorla süfrə arxasında oturmuşdular. Sonra qalxıb rəqs etdilər, anamla atam da rəqs etdi. Mənsə, açığını deyim, rəqs edənlərə məhəl qoymurdum, başım hədiyyələrə qarışmışdı, həmin gün mənə bağışlanan hədiyyələrin sayı-hesabı yox idi. Daha çox tankı bəyənmişdim. Onu quraşdırıb döşəməyə buraxdım, çox yaxşı tank idi, gedə-gedə atəş açır, lüləsini müxtəlif tərəflərə döndərirdi…

Sonra anamın səsini eşitdim: “Bir ona bax, gözlərindən yuxu tökülür”, – bir də onun gülüşünü. Sonra bilmədim, nə baş verdi, mənzərə dəyişdi, gördüm, anam məni məhrəbaya bürüyüb pilləkənlə ikinci mərtəbədəki yataq otağına qaldırdı, mənsə gülürdüm, çünki qıdığım gəlirdi. Sonra yenə onun simasını lap yaxından gördüm və o soruşdu:

–          Tez-tez yadına düşürəm?

Birdən mənə elə gəldi ki, o, Lenkaya oxşayır, sonra gördüm, bu, anam yox, Lenkadır. Sonra atamı gördüm. Çox arıq sifəti vardı, əvvəllər heç vaxt onu bu qədər qayğılı görməmişdim!

Əvvəl elə bildim, mənə baxır, sonra gördüm, mənə tərəf baxır, ancaq görmür, həm də çox qəzəblidir. Gözlərini qırpmadan baxırdı, hiss etdim ki, artıq mənə baxır, lakin sifəti təkcə qəzəbli deyil, həm də acıqlı və dəhşətli idi. Elə bilirdim, bu dəqiqə məni vuracaq, yerimdən sıçrayıb qaçdım… O dəqiqə yuxudan ayıldım.

Qəribə idi, altımdakı çarpayı yellənirdi, sanki çarpayı üstə qaçmaq istəmişdim. Artıq səhər idi. Bir qədər yataqda uzanıb qaldım, səhərlər çarpayıda uzanmaqdan xoşum gəlir, belə vaxtlarda adamın ağlından yaxşı şeylər keçir, amma bu gün qətiyyən yataqda qalmaq istəmirdim. Gördüyüm yuxunu əvvəldən axıra qədər xatırladım, mənə elə gəldi ki, bu, adi yuxu deyil, əvvəllər belə yuxu görməmişdim. Bu yuxuda qəribə şeylər çox idi: anamın simasının qəflətən Lenkanın sifəti ilə əvəz olması, atamın məni vurmaq istəməsi. Axı o heç vaxt mənə əl qaldırmamışdı, əl qaldırmaq bir yana, heç vaxt mənə səsini qaldırmamışdı. Yerimdə uzanıb qalmışdım, gördüyüm yuxunun təsirindən çıxa bilmirdim, amma nədənsə bu yuxunu xatırlamaq heç də ürəyimdən deyildi. Artıq yerimdən qalxmağa hazırlaşırdım, bu vaxt bir şey yadıma düşdü. Bu fikir o dəqiqə ağlıma gəldi, başa düşə bilmirdim, bu vaxta qədər niyə bunu hiss etməmişəm. Birdən hər şeyi xatırladım! Axı bu hər kəsə aydındır! Tez yerimdən qalxdım, geyinib aşağı endim.

Nənəm yuxudan qalxdığımı görəndə təəccübləndi, həm də sevindi. Səhərlər məni görəndə sevinirdi. Görüşüb salamlaşdım, sonra yuyunub gəldim, atamı soruşanda nənəm onun evə çox gec, səhərə yaxın, özü də çox yorğun gəldiyini dedi. Buna görə də dedi ki, onu oyatmasam, yaxşıdır. Səhər yeməyi yemək üçün süfrə arxasında əyləşdim, ürəyimdə nədən başlayacağımı, nənəmə nə deyəcəyimi götür-qoy etdim. Sən demə, bəzən söhbətə başlamaq çox çətin olurmuş. Nənəm mənə nə qədər doğma olsa belə, həmin gün sözə nədən başlayacağımı düşünə-düşünə qalmışdım. Yeməyimi yedikcə bu barədə uzun-uzadı götür-qoy etdim, sonra qərara aldım ki, heç nəyi gizlətmədən, açıq danışmalıyam.

Ona görə də birbaşa sual verdim:

–          Nənə, mənim atam doğmadır, yoxsa götürül-mə? – sualı səhv verdiyimi o dəqiqə anladım, çünki uşaqlar götürülmə olur, belə çıxır ki, götürülmə mənəm, axı atanı götürmək mümkün deyil. Ata ya doğma olur, ya da ögey, başqa cür olmur.

Nənəm mənimlə danışanda heç vaxt əlindəki işə ara vermirdi, o mənimlə danışa-danışa nahar hazırlayır, tikiş tikir, hətta balıq, ya da toyuq təmizləyirdi və heç nə onun danışmasına mane olmurdu. Amma bu dəfə sualım onu çox çaşdırdı, az qala mənə çay süzmək üçün götürdüyü çaydanı yerə salacaqdı. Hətta sakitcə köks ötürdü, lakin eşitdim. Tez əlindəki çaydanı masa üstə qoydu, oturub üzünü mənə tutdu:

–          Nə olub sənə, mənim balam, yuxudan tərs oyanmısan? Səhər tezdən bu nə axmaq sualdır, verirsən?

–          Nənə, – dedim, – mən uşaq deyiləm, düzünü de, o mənim doğma atamdır, ya yox?

Nənəm bir müddət mənə baxdı, sonra qəfildən ağladı. Bircə bu çatmırdı, nənəm mənə görə məyus olmuşdu. Yəqin, elə fikirləşirdi ki, atamın ögey olduğuna görə əzab çəkirəm, amma mən bunu anladıqdan sonra əzab çəkmək barədə qətiyyən düşünmürdüm. Əgər adamın doğma atası yoxdursa, bunu dərd etməyə dəyməz. Əsas odur ki, adamı aldatmasınlar. Üstəlik, axı o, qətiyyən mənim xətrimə dəymir, həmişə yaxşı münasibət göstərir. Lap elə əsl doğma ata kimi. Hətta elə doğma atalar var ki, Allah göstərməsin… Nənəmə də elə belə dedim. Dedim ki, narahat olmağa dəyməz, sadəcə bir şeyi mənə açıq desin, doğma atam sağdır, ya yox və əgər sağdırsa, harada olur… Dəqiq bilirdim, doğma atam bundan dəfələrlə pis olacaqdı, çünki mənim bu ögey atamdan yaxşısı ola bilməzdi, amma yad ata ilə bir yerdə yaşamaq axmaqlıq idi, lap elə ən yaxşı ögey ata olsa belə. Əgər həyatda sənin doğma atan varsa, qoy ataların ən pisi olsun, amma doğma olsun! Təki sağ olsun, anam kimi ölməsin. Mən belə danışdıqca nənəm heyrətlə mənə baxırdı, sonra yavaş-yavaş ağlamağa ara verdi. Göz yaşlarını sildi, hətta gülümsədi də.

–          Ağzına gələni danışırsan, – nənəm dedi. – Bu axmaq fikirlər haradan dolub ağlına?

–          Elə-belə, birdən ağlıma gəldi, – dedim. – Axı niyə mənə cavab vermirsən? Doğru fikirləşirəm, ya yox?

Nənəm köks ötürdü, qalxıb mənə çay süzdü, sonra çaydanı mətbəxə aparıb plitənin üstə qoydu, gəlib yanımda oturub dedi.

–          O da doğmadır, sən də, sizin həyatda bir-biri-nizdən yaxın heç kəsiniz yoxdur.

Bu sözləri eşitdikdən sonra sevindim. Düzdür, çox inanmadım ona, amma sevindim, hətta sevindiyimdən elə bil içimdə nəsə tərpəndi.

–          Bəs sən, məgər sən doğma deyilsən?

–          Əlbəttə, doğmayam, – nənəm cavab verdi, sonra fikrə getdi. Uzun-uzadı nə barədəsə fikirləşdi və əlavə elədi: – Belə şeyləri bir də heç vaxt ağlına gətirmə. – Ardınca elə bir şey dedi ki, onun sözlərindən sonra nə edəcəyimi, nə düşünəcəyimi bilmədim. – Bilirdim ki, əvvəl-axır belə də olacaq. – Sonra yenə köks ötürdü. – Bilirsən, nə var, yaxşı olar ki, mən sənə bəzi şeyləri açıq deyim, düzdür, bütün bunları bilməyin hələ çox tezdir, amma danışmalıyam, əgər mənə bir şey olsa, bütün bunları sənə deyən olmayacaq. – Elə danışırdı, sanki bu sözləri özü-özünə deyirdi.

İstəyirdim, soruşam ki, axı nə baş verə bilər? Nəyə görə belə şeyləri, özü də, deyəsən, çox maraqlı şeyləri mənə danışa bilmir? Ancaq nənəmin sözünü kəsmək istəmədim, düşündüm, qoy danışıb qurtarsın, sonra soruşaram.

–          Babanı yaxşı xatırlayırsan?

Elə də bilirdim! Əgər nənəm bir şeydən danışırdısa, mütləq babamdan misal çəkməlidir! Hər söhbətdə onun haqqında iki-üç kəlmə deməli idi. Onun sözündən belə çıxırdı ki, əgər babam sağ olsaydı, hər şey başqa cür, yəni dəfələrlə yaxşı olardı.

Bəzən onun belə danışmağı adamı yorur.

–          Mən onu necə yaxşı xatırlaya bilərəm? – de-dim. – O vaxt çox balaca olmuşam!

–          Sən elə indi də balacasan, – nənəm dedi, sonra yenə ağladı.

Düzü, bu söhbəti açdığıma peşman olmuşdum.

–          Ağlama, – dedim. – Xahiş edirəm, ağlama. Məktəbə getməliyəm, vaxtdır.

Nənəm göz yaşlarını sildi və sonra elə bir söz dedi ki, qulaqlarıma inanmadım, nənəmdən belə bir söz eşidə biləcəyimi heç vaxt ağlıma gətirə bilməzdim, hətta bu sözləri onun dediyinə də inanmadım. Əlbəttə, əgər Lenka, ya da Yevtuşenko belə danışsaydı, qətiyyən təəccüblənməzdim…

–          Sənin o məktəbin heç yerə qaçmır, – nənəm dedi. – Özün də şübhələri başından çıxart, getsin. Onun xasiyyəti belə ağırdır… Ömrüm boyu onu görən gözüm olmayıb. Ancaq bu söhbət keçmişdə qaldı, özü də bu söhbətin sənə qətiyyən dəxli yoxdur.

–          Bəs sən onu nəyə görə sevmirdin? – Heç vaxt inanmazdım, nənəm atamı sevmir. Həmişə yaxşı münasibətdə olublar. Doğrudur, o heç vaxt atamı çox istədiyini də dilinə gətirməyib…

–          Köhnə söhbətdir, – nənəm fikirli-fikirli davam etdi. – Bəzən fikirləşəndə mənə elə gəlir ki, elə bil hər şey dünən olub, amma ömür-gün keçib-getdi… O vaxtlar məndən xoşbəxti yox idi! Baban sağ idi, canbir qəlbdə yaşayırdıq. İndi o günləri fikirləşəndə deyirəm, İlahi, bütün bunlar doğrudan olub, yoxsa hər şeyi yuxuda görmüşəm?.. Babanı bütün şəhər tanıyırdı, ondan yaxşı həkim yox idi. Hamı ona hörmət edirdi. Qızlarımın ikisi də gözəl idi, bütün şəhər mənə həsəd aparırdı. Mehriban və ciddi idilər. Belə də yaşayırdıq. Sonra atan peyda oldu. İlk görüşdən ürəyimə yatmadı. Belə baxanda pis adama oxşamırdı, amma elə ki diqqətlə göz qoydun, içini görürsən, canavar baxışlarıdır elə bil, ağır, təmkinli. Elə babanın da ürəyinə yatmamışdı. Əslinə qalsa, baban qızını həkimə ərə vermək istəyirdi. İstəyirdi, kürəkəni də onun öz əhatəsində olanlardan, öz həmkarlarından olsun. Ancaq anan başqa heç kəsi görmürdü, heç kəsi bəyənmirdi. Çox dilə tutmaq istədik onu, ancaq xeyri olmadı, inadından dönmədi.

Baban məni sakitləşdirirdi, deyirdi ki, məlum məsələdir də, onun – yəni sənin atanın xasiyyəti nəyə görə ağırdır, lap əvvəldən bəxti gətirməyib. Düzdür, bunu başa düşürdüm, ancaq ürəyim ona yatmırdı ki, yatmırdı. Doğrudan da, sənin atanın həyatda bəxti gətirməmişdi. Axı o, uşaq evində yetimliklə böyüyüb…

–          Onun valideynləri nəyə görə ölüb? – soruş-dum, özümün isə atama yazığım gəldi, o, yetimliklə böyümüşdü, yəni çox əziyyət çəkmişdi.

–          Bu hadisə lap çoxdan olub, – nənəm dedi. – O vaxt şəhərimiz indikindən beş dəfə balaca idi, hamı bir-birindən o dəqiqə xəbər tuturdu.

Bu hadisə barədə o vaxtlar çox danışırdılar, sonra həmişə olduğu kimi, unutdular. O vaxt ilk dəfə bu hadisəni eşidəndə heç vaxt 20 ildən sonra yenidən həmin hadisəni xatırlayacağımı ağlıma gətirə bilməzdim. Özü də necə xatırlayırdım! Atanın valideynləri, Dağkəsəmənskilər də bir vaxtlar şəhərdə məşhur, özü də çox yaxşı adamlar olublar, böyük hörmət sahibi imişlər.

O bədbəxt hadisə baş verən gün onlar ikisi bir yerdə, ər-arvad şəhərə, hansısa tanışlarının evinə gedirmişlər, uşağı da özləri ilə götürüblər. Bir oğulları varmış, amma hələ heç bir yaşı tamam deyilmiş. Maşınla gediblər, sükan arxasında da baban olub – Dağkəsəmənski. Çox yaraşıqlı adam idi, hündürboy, qamətli, heç arvadı da ondan geri qalmırdı. Şəhərə gedən yol dəmiryol xəttindən keçirdi. O vaxtlar maşın az idi, işarələr, işıqfor-zad sonradan çıxdı, şəhərdə bir dənə də işıqfor yox idi. Dəmiryol xətləri üstə cəmi bir-iki yerdə şlaqbaum quraşdırmışdılar. Cəhənnəm olsun şlaqbaum da, işıqfor da. Nə isə… Düz dəmiryol xəttinin üstündə maşın xarab olur. Elə bu vaxt döngədən bir qatar çıxır, maşının xarab olub qaldığı yerdən cəmi 20 metr aralı. Maşından çıxmağa çalışıblar, ancaq, görünür, özlərini itiriblər, çatdıra bilməyiblər. Mənə elə gəlir ki, uşağa görə yubanıblar. Sonradan hadisəni görənlər deyirdi, qatar onları əzib keçmişdi. Dəhşətli hadisə idi. Bircə ana macal tapıb son anda uşağı maşından kənara ata bilmişdi. Qatarda olan adamlar hadisə yerinə qaçıblar, baxıblar ki, yerdə bələkdə bir uşaq var, göz yaşı içində boğulur, ancaq hələ heç kəs bilmir ki, bu bədbəxt uşağın başına nə iş gəlib. Adamlar bu hadisə barədə çox danışdılar, lap çox, sonra hər şey unuduldu.

Oğlanı uşaq evinə verdilər, çünki Dağkəsəmənskinin qohumlarından heç kəs ortaya çıxmadı, görünür, özgə uşağı heç kimə lazım deyil. Həmin oğlan uşaq evində olanda heç kəsin yadına düşmürdü. Orada məktəbi bitirdi, sonra hərbi məktəb oxudu. Mən onu ilk dəfə görəndə baş leytenant idi. Bizə çox az-az gəlirdi, hiss edirdi ki, gəlişindən o qədər də məmnun olmuruq. Necə vardısa, elə də qaldı bizim üçün, yəni mənimlə ərim üçün, hətta qızımızla ailə qurandan sonra da ona olan münasibətimiz dəyişmədi. Ümumiyyətlə, özünü adamlardan təcrid etmişdi, mən bilən, heç yaxın dost-tanışı da yox idi. Atanın çox ağır xasiyyəti vardı. Məncə, anandan başqa həyatda heç kəsi sevməmişdi. Amma ananı görən kimi dəyişirdi. Göz qabağında əriyib gedirdi. Başqa adam olurdu. Elə rəhmətlik anan da onu çox sevirdi, hətta ərə gedəndən sonra bizə də az-az gəlib-getməyə başladı. Düzdür, onun bu hərəkəti bizi üzürdü, ancaq susurduq, qızımızın xoşbəxtliyinə mane olmaq istəmirdik. Sonra başa düşdük ki, onlara bir-birlərindən başqa heç kəs lazım deyil. Anana görə atan xasiyyətini də dəyişdi, tez-tez evlərində qonaqlıq olurdu, adamlar məmnuniyyətlə onlara gedib-gəlirdilər. Düzdür, ondan xoşum gəlmirdi, ancaq gərək insaflı danışasan, hər bir qadın istəyər ki, onu sənin atan kimi sevən bir əri olsun. Gözünü çəkmirdi ondan, ovcunun içində gəzdirirdi! Sonra sən doğuldun. Buna görə mən də onlara tez-tez baş çəkirdim, zarafat deyildi, birinci nəvəm dünyaya gəlmişdi, sonra gediş-gəlişi azaltdım. Məni çox yaxşı qarşılayırdılar, buna sözüm yoxdur, ancaq nədənsə özümü onun evində artıq adam hiss edirdim. Hətta niyə belə fikirləşdiyimi izah etməyə söz tapa bilmirəm. Demək olar, babanın da bu evə heç vaxt ayağı dəyməmişdi. Belə uzaqdan-uzağa hər kəs özü üçün yaşayırdı, münasibətlərimizə də söz ola bilməzdi. Sonra mənim həyatımın ən ağır dövrü başladı… Hətta baban rəhmətə gedəndən sonra da heç nə dəyişmədi.

Baban öləndən bir il sonra xalan, ananın bacısı ərə gedib, Moskvaya köçdü. Məni də öz yanına çağırırdı, elə mən də getməyə tam hazırlaşmışdım. Düzdür, doğma şəhərdən ayrı düşmək mənə ağır gəlirdi, ancaq qəfildən sən xəstələndin. Sən sağalana qədər Moskvaya köçməyi bir-iki həftəlik təxirə saldım… Amma hər şey tərsinə oldu. Səndə ağır formalı difterit tapdılar. Gec başa düşdük, əvvəl elə bilmişdik, boğazın gəlib, poliklinikada həkim belə müəyyən etmişdi. Baban sağ olsaydı, belə bir şey dünyasında ola bilməzdi. Xəstəliyi çox ağır keçirirdin, hətta əlimizi səndən tam üzmüşdük, boğulurdun, sonra hər şey keçib-getdi. Atanla anan gecə-gündüz yatağının yanından çəkilmirdi. Sənə baxırdılar.

Nənəm susdu. Üzünə baxan kimi hiss etdim, sonra nə baş verdiyini danışmaq istəmirdi. Ya da sadəcə fikrə getmişdi, illər əvvəl baş vermiş hadisəni yaxşı-yaxşı xatırlamaq istəyirdi. Nə yaxşı ki, nənəmin belə iti yaddaşı vardı, hər şeyi xırdalığına qədər xatırlayırdı, ən çox da babamla bağlı hadisələri.

–          Bəs sonra nə oldu? – ehtiyatla xəbər aldım, elə soruşdum ki, fikrindən daşınmasın, başladığı söhbəti sona çatdırsın.

–          Sonra? – bunu çox qəribə səslə dedi, elə bil bu dəqiqə yuxudan oyatmışdılar. – Sonra… Yaxşı heç nə olmadı. Sonra anan xəstələndi. Əvvəl difterit tutdu…

İlk dəfə idi, anamın difteritə yoluxduğunu eşidirdim.

–          Məndən keçmişdi ona?

–          Bəlkə də, səndən keçmişdi… Hər şey ola bilər-di… Bəlkə də, ikiniz eyni vaxtda yoluxmuşdunuz, ancaq onda xəstəlik özünü bir müddət sonra büruzə vermişdi. Cəmi bir neçə gün difterit oldu, demək olar ki, ayaq üstə keçirtdi, çox yüngül forması idi.

Sonra birdən-birə özünü çox pis hiss etməyə başladı – beyin iltihabı. Bu lənətə gəlmiş xəstəliyə “meningit” də deyirlər. Ancaq ilk günlər huşu özündə idi.

–          Bəs sonra?

–          Sonra heç nə, heç nə olmadı, – nənəm dedi. – Sonra mən getməyə hazırlaşdım.

Onun danışdıqlarının heç birini xatırlamıram. Xəstələndiyim çox dumanlı şəkildə yadıma düşür, bəzən mənə elə gəlir ki, bütün bunları yuxuda görmüşəm, amma bəzi şeyləri xatırlayıram. Lakin nə qədər çalışsam da, anamın xəstələndiyini yada sala bilmirəm. Yəqin, heç vaxt xatırlaya bilməyəcəyəm.

–          Anam öləndə mən ağladım?

–          Yox, – nənəm cavab verdi. – Ağlamadın. Sənə bir müddət gəzməyə icazə vermədilər. Ehtiyat edirlər ki, ürəyində, ciyərlərində nəsə bir fəsad qalar. Difteritdən sonra belə hallar çox olur… Allaha şükür, hər şey ötüb-keçdi…

Nənəmi dinlədikcə bütün bunların necə baş verdiyini təsəvvür etməyə çalışırdım, ancaq bir şey çıxmırdı. Hətta anamı belə xatırlamağa çətinlik çəkirdim, sanki elə bir adam həyatda olmamışdı. Ancaq atamı, çox yaxşı xatırlayırdım, sadəcə bir yerdə – nənəm o vaxtlar evimizdə tez-tez qonaqlıqlar olduğunu, bizim də tez-tez harasa qonaq getdiyimizi deyəndə – bəzi şeyləri yada salmağa çalışdım.

–          Heç mənə yaxın da gəlmədi, – nənəm dedi. – Nə qəbiristanda, nə də evdə. Təkcə oturub qalmışdı, gözlərini bir nöqtəyə dikmişdi, elə bil heç nə görmür, heç nə eşitmirdi.

Adamlar ona başsağlığı verməyə gəlir, o isə onlara baxır, elə bil bu adamlar onunla yox, tamam başqa adamla danışırlar. Bəlkə, heç gözündən yaş da axıtmadı. Bəlkə də, bütün bunları danışmağım düz deyil, ancaq bil, atanın çox ağır xasiyyəti var. Axı mən onun üçün yad deyildim, arvadının anasıydım, amma o, qızım öləndən sonra bircə dəfə də evimə gəlmədi, heç zəng də vurmadı. Əslində, anan öləndən xeyli müddət sonra da heç yerə getmirdi. Ancaq evlə iş arasında qalmışdı. Mən getməyə hazırlaşmışdım. Bütün lazım olan şeylərimi yığmışdım, hətta qatara bilet də almışdım. İki gündən sonra yola düşməliydim. O axşam evdə tək idim. Zəng səsi eşitdim. Kim ola bilərdi, həmin ağır günlərdə evimizə gəlib-gedən çox idi, üzünü illərlə görmədiyim adamlar belə başsağlığına gəlirdilər. Zarafat deyildi, bütün ömrüm bu şəhərdə keçmişdi. Qapını açanda gözlərimə inanmadım, atan idi. Təəccübləndim, lazım olanda, lazım olanda nədir, ehtiyac olanda bircə dəfə olsa, bu qapını açmamışdı. İstənilən normal adam o vaxt gələrdi, hər gün olmasa da, günaşırı gələrdi, amma o, bircə dəfə də gəlməmişdi, indi isə zəng vurub xəbərdarlıq etmədən qapımın ağzını kəsdirib dayanmışdı. Sanki evdə olacağıma əmin idi. Çamadanların üstündən adlayıb qonaq otağına keçdi, heç nə soruşmadı, sanki hər şey elə belə də olmalıydı, evin ortası çamadanlarla dolu idi. Stol arxasında oturub susdu. Yenə, yaxşı ki, içəri girəndə salamlaşmışdı! Sonra dedi ki, qərarını verib, mən sizinlə yaşamalıyam. Səninlə və sənin atanla bir yerdə. Bilməmişdik, qərarını verib! Dedim, bilet almışam, qızımın yanına köçməyə hazırlaşıram, iki gündən sonra yola düşürəm. O isə qulaq asdı, sən bilirsən də, onun qulaq asmağı necə olur. Sanki qarşısında adam yoxdur, boşluq var. Dedi ki, əşyalarımı öz evinə daşıtdırmaq üçün sabah səhər yük maşını, bir də fəhlə göndərəcək. Dedim adam-zad göndərməsin, çünki mənim onun evinə köçmək fikrim yoxdur. Bir də ki, onun bununla nə demək istədiyini başa düşmürəm.

–          Uşağa görə bizə köçməlisən, – dedi. – Kimsə ona baxmalıdır.

Təklif etdim ki, səni mənə versin. Dedim, səni də özümlə Moskvaya apararam, belə hamı üçün yaxşı olar, elə onun özü üçün də: oğlu əmin əllərdə böyüyər, o da öz həyatını yoluna qoyar, cavan adamdır, bir az yas saxlayar, sonra təzədən ailə qurar. Həyat belədir, əvvəl-axır hər şey unudulub gedir. Yəqin, o vaxt evlənmək məsələsini nahaqdan dedim ona. Hətta fikirləşdim ki, məndən inciyər, sonra fikirləşdim, inciyir, qoy incisin. O vaxt ondan əməlli-başlı zəhləm gedirdi. Ona görə də ürəyimdə saxlamadım, elə də dedim.

Sadəcə gülümsədi, qəmli-qəmli gülümsədi, dedi ki, evlənmək haqqında mütləq fikirləşəcək, ancaq hələlik mən onun evinə köçməliyəm. Başa salmaq istədim, dedim, uşaq o gözdən-könüldən uzaq xarabalıqda qalmaqdansa, mənim evimdə qalsa, yaxşıdır. Bilirsən, necə yaxşı evim var mənim, şəhərin mərkəzində, dördotaqlı, işıqlı, geniş, eyvanlı, hündür tavanlı. Nə deyim axı? Sənin babanın evi kimi ev bu şəhərdə tək-tük adamda var idi. O mənə qulaq asdı, sonra başını buladı, sözümü bitirəndən sonra dedi ki, haqlıyam, ancaq uşaq öz evindən başqa heç yerdə yaşamayacaq, sonra da dedi ki, dədə-baba evini yaxın günlərdə təmir etdirəcək.

Onu başa salmağa çalışdım, dedim, elə bu ev də uşağındır, onu özümlə gora aparası deyiləm, mənə lazım deyil, o isə ancaq gülümsədi. Başqa heç nə danışmadı. Sağollaşıb getdi. Səhər tezdən yük maşını ilə fəhlə göndərdi. O vaxtdan bəri bir yerdə yaşayırıq.

Nənəm yenə susub, fikrə getdi. Yəqin, hər şeyin keçmişdə qaldığını xatırladı. Çox maraqlı şeylərdən danışdı. Əlbəttə, atam doğmadır. İndi buna qətiyyən şübhəm qalmamışdı. Yaxşı ki, ağlıma gələn axmaq fikirləri nənəmdən başqa heç kəs eşitmədi. Başqa kimsə doğma atam haqqında belə şeylər düşündüyümü eşitsəydi, utandığımdan yerə girərdim. Ancaq nənəmdən utanmırdım, ona hər şey deyə bilərdim.

–          Nənə, – ondan xəbər aldım, – bəs niyə o məni istəmir?

–          İstəyir, əlbəttə, istəyir, adam doğma oğlu-nu istəməyə bilər? Eyni qanı daşıyırsınız. Sən onu istəyirsən?

–          Mən onu çox istəyirəm. Ancaq təkcə ikimiz də eyni qanı daşıdığımız üçün istəmirəm. Çox istəməyimin səbəbi onun yaxşı adam olmağıdır. Həyatda atamdan yaxşı adam tanımıram. O hamıdan güclüdür, hamıdan ağıllıdır, mehribandır. Bax buna görə çox istəyirəm onu. Kaş o da məni çox istəyəydi! Bəlkə, bir insan kimi məndən razı deyil? Ya da o sadəcə məni istəmir, vəssalam. Bəzən olur axı, bir adam lap əvvəldən sənin ürəyinə yatmır, sonra nə illah eləsən də, fikrin dəyişmir, hər şey eləcə davam edir. Ancaq, bəlkə də, mənim varlığım, yoxluğum onun üçün heç bir məna daşımır. Sadəcə elə fikirləşir ki, mən onun oğluyam və o da bir ata kimi qayğıma qalmalı, nə lazımdırsa, mənim üçün etməlidir. O da hər şey edir. Ancaq bir adamı ancaq eyni qanı daşıdığı üçün istəmək olmaz.

Bu barədə nənəmlə mübahisə etmədim, çünki onunla mübahisə etmək mənasızdır. Əgər bir şeyi qət edibsə, onu fikrindən daşındıra bilməzsən. Məsələn, bir neçə dəfə kosmosda baş verənlərdən ona danışmışam, demişəm ki, Ayda da adamlar olub. Ancaq nə illah etsəm də, onu inandıra bilməmişəm. Deyib ki, hər şeyi uydururlar, Ay və Günəş haqqında deyilənlər də uydurmadır, o belə nağılları uşaqlıqda eşidib. Kosmos haqqında xəbər yazan qəzetləri də oxumur. Televizorda kosmosla bağlı bir şey göstəriləndə deyir, kinodur, kinoda isə ürəyin istəyəni göstərə bilərsən. Deyir, babamla bir yerdə kinoya gedib “Bağdad oğrusu” filminə baxdığı günü yaxşı xatırlayır. Həmin filmdə uçan xalça göstəriblər, adi şüşə qabın içindən adam çıxıb, filmdə o qədər heyrətli şeylər göstəriblər ki…

Bəzən nənəmin cavanlıqda bu filmə baxdığına təəssüf edirəm, çünki həmin filmi seyr etdikdən sonra o, elmə inanmır. Ona qəzetləri göstərmişəm, jurnalları qabağına tökmüşəm, ancaq fikrindən dönmür, deyir, bunu hökumət qəsdən, adamların başını qatmaq üçün uydurur. Deyir, hələ yaşım az olduğu üçün belə şeyləri başa düşmürəm. Məncə, əgər nənəm bütün bunları babamdan eşitsəydi, heç şübhəsiz, inanardı, amma babam sağ olanda hələ kosmosa heç kəs uçmamışdı, buna görə də nənəmə o barədə bir söz deməmişdi.

–          Atan səni çox istəyir! – nənəm dedi. – Buna qə-tiyyən şübhən olmasın. Sadəcə onun xasiyyəti belədir. Ürəyində səni istəyir, sənsə bunu görmürsən.

–          Nənə, – dedim, – niyə belə danışırsan? Axı özün deyirdin, anamı necə çox sevdiyini kənardan görmək olurdu. Demək, əgər adam çox istəyirsə, kənardan görünür. Lap elə həmin adam bu barədə heç nə danışmasa da, mütləq kənardan onun hisslərini görmək olur.

–          Hə, – nənəm dedi. – O, ananı çox sevirdi. Onun yanında tamam başqa adam olurdu. Qızım onunla xoşbəxt idi, bax bircə buna görə hər şeyi atana bağışlayıram. – Nənəm yenə doluxsundu, həmişə belədir, hər dəfə anamı xatırlayan kimi doluxsunur. Məktəbə getmək istədiyimi deyəndə sadəcə başını tərpətdi.

Məktəbin tininə çatanda zəng səsi eşitdim, amma ayırd edə bilmədim, bu zəng tənəffüsün, yoxsa dərsin başlandığını bildirir. Hər ehtimala qarşı qaçdım. Giriş qapısına çatanda Lenkanı gördüm. Sən demə, məni gözləyirmiş.

–          Bir az da yubansaydın, evinizə gələcəkdim, – Lenka dedi. – Dedim, yəqin, nəsə olub. Axı dünən birinci dərsə gəlməyəcəyini demədin.

–          Heç nə olmayıb, – cavab verdim. – Nənəmlə söhbət edirdim.

–          Yox, yenə də nəsə olub, – Lenka fikirləşib, söy-lədi. – Mənə elə gəlir, kefin də yaxşı deyil.

–          Kefim lap yaxşıdır, – cavab verdim.

–          Demək istəmirsən, demə, – Lenka sözünü biti-rib məktəb qapısından içəri keçdi.

Mən də onun arxasınca addımladım. Gedə-gedə fikirləşirdim: hər halda, bu Lenka yaman hiyləgər qızdır, gözündən heç nə yayınmır. Hər şeyi özü başa düşür. Hətta bəzən onun belə başa düşən olması adama çox xoş gəlir. Ona nəsə deməyə ehtiyac yoxdur. Sən demə, səsini hələ küçədə eşitdiyim zəng dərsin başladığını bildirirmiş. Demək, fizika dərsinə də gecikmişdim. Lenka ilə bir yerdə dördüncü mərtəbədəki fizika kabinetinə çatdıq, artıq dəhlizdə heç kəs yox idi. Sinfə girməzdən əvvəl açar deşiyindən içəri baxdım. Bizimkilərin hamısı öz yerində əyləşmişdi, Dimka lövhə qarşısına çıxmışdı, ancaq nə qədər çalışsam da, onun nə etdiyini – dərsə cavab vermək üçün irəli çıxdığını, ya da növbətçi olduğu üçün lövhəni sildiyini – ayırd edə bilmədim, çünki bu vaxt Lenka kürəyimə toxunub dedi, əgər coğrafiya dərsində olmamışamsa, o zaman heç fizika dərsinə də girməyə dəyməz, üstəlik, özü də bu gün dərsə hazır deyil.

Əslinə qalsa, dərsə girmək istəyirdim, ancaq Lenka belə deyəndən sonra fikrimdən daşındım. Dayanıb hara gedəcəyimizi fikirləşdik, ancaq bir qərara gələ bilmədik, sadəcə sonuncu, yəni yeddinci mərtəbəyə qalxdıq. Orada evin damına açılan qapının açıq olduğunu gördüm. Hətta heyrətdən Lenka ilə mən yerimizdə donub-qaldıq. Heç vaxt belə bir şey olmamışdı! Həmişə bağlı olardı, lakin bu gün kimsə onu açıq qoymuşdu. Bu, çox qəribə idi! Görünür, təsərrüfat müdiri oranı bağlamağı unutmuşdu, axı ondan başqa dama çıxan olmurdu.

O dəqiqə başa düşdük ki, bu cür imkanı əldən vermək olmaz, ona görə də dəmir nərdivanla dama çıxdıq. Damda dayanmaq çox xoş idi, buradan bütün şəhər ovuc içi kimi görünürdü. Lenka ilə bir yerdə damın lap qırağına gedib aşağı baxdıq. Çox hündür idi, az qala nəfəsimiz kəsildi.

Bir müddət dayanıb baxdıq, sonra fikirləşdik, nə qədər ki təsərrüfat müdiri gəlib bizi burada görməyib, aşağı düşsək, yaxşıdır. Qapıya tərəf getdik, birdən Lenka mənə tərəf dönüb:

– İstəyirsən, səni öpüm? – dedi və yanağımdan öpdü. Dodaqları çox soyuq idi…

Məni öpəndən sonra qıpqırmızı oldu və susdu. Diqqətlə ona baxdım, bu gün Lenka çox gözəl görünürdü. Mavi matroska getmiş, saçlarına ağ lent bağlamışdı. Həm də diqqətlə fikir verdim, Lenkanın dəniz kimi mavi gözləri vardı. Bu vaxta qədər, yəni dama çıxana qədər onun gözlərinin mavi olduğunu hiss etməmişdim. Sonra onunla bir neçə dəfə də öpüşdük, öpüşüb qurtarandan sonra Lenka dedi ki, mən yaxşı oğlanam və ömür boyu mənə münasibəti dəyişməyəcək. Ona cavab vermək istədim, eyni sözləri mən də ona demək istədim, lakin elə bu vaxt qonşu binanın pəncərəsində bir qadın peyda oldu, özü də bizim tərəfimizə baxmağa hazırlaşırdı. Tez Lenka ilə aşağı düşdük və dəhlizdə dayanıb tənəffüsü gözlədik. Lenka qızarmışdı, mən bunu ona deyəndə o da mənim qızardığımı söylədi. O deyəndən sonra yanaqlarımın necə alışıb-yandığını hiss etdim.

Fikirləşdim ki, tənəffüs bitənə qədər yanağımızın qızartısı getsə, yaxşı olar. Dərs boyunca Lenka ilə müxtəlif mövzulardan danışdıq, lakin damda olanlar barədə ümumiyyətlə söz açmadıq, amma o anları bir an belə ağlımızdan çıxara bilmirdik. Qəribə idi, məktəbdə oxuduğum müddətdə heç vaxt damın qapısının açıq olduğunu görməmişdim. Elə o gündən sonra hər tənəffüsdə 7-ci mərtəbəyə qalxıb baxırdım, qapı həmişə bağlı olurdu. Bəzən mənə elə gəlirdi ki, ümumiyyətlə ora heç vaxt açıq olmayıb. Hətta qıfıl da pasdan saralmışdı. Sinifdəki uşaqlardan da soruşmuşdum, heç kəs oranın açıq qaldığını görməmişdi. Mənə elə gəlir ki, həmin gün qapının açıq olması qəribə təsadüf idi. O gün mən evdə ləngiyib nənəmlə danışmış, ikinci dərsə gecikmişdim, Lenka məni gözləmək qərarına gəlmişdi, məhz həmin gün fizika dərsinə girməmişdi və ən başlıcası isə, həmin vaxt damın qapısı açıq idi.

Məncə, bu cür qəribə təsadüflər baş verməsəydi, insan həyatı çox darıxdırıcı olardı.

Ertəsi gün məktəbə vaxtında gəldim, lakin elə alındı ki, yenə birinci dərsdə iştirak edə bilmədim. Özü də təkcə mən yox, bütün sinfimiz, lap dəqiq desəm – bütün məktəb. Hamı bundan razı idi, deyəsən, hətta müəllimlər də razı idi. Əlbəttə, hamı öz sinif otağına çəkilmişdi, lakin heç bir sinifdə dərs keçirilmirdi. Çünki qəribə hadisə baş vermişdi. Mışovul dedi ki, şəhərimizin tarixi boyu – doğrudur, şəhərimiz çox böyük olmasa da, qədimdir – belə bir hadisə baş verməyib.

Mışovul dedi ki, bu hadisə barədə bütün qəzetlərdə yazacaqlar, üstəlik, əsas qəzetlərdə də (doğrudan da, elə oldu) yazacaqlar və ona görə də hamımız faktları toplamalıyıq.

Məsələ onda idi ki, həmin gecə iki şir sirkdən qaçmışdı. Onlar gecəyarısı qaçmış və səhər açılana qədər haradasa gizlənmişdilər. Gecə onları cəmi bir nəfər –pedaqoji institutun tələbəsi görmüş və o dəqiqə milisə xəbər vermişdi. Ancaq, bədbəxtlikdən, həmin tələbə ad günündən qayıdırmış, ona görə də içkili olubmuş. Milis işçisi də ona məsləhət görüb ki, nə qədər gözünə başqa şeylər görünmür, tez evinə gedib yatsın.

Tələbə milislə mübahisə etməyə başlayıb, işi belə görən qanun keşikçisi onun tələbə biletini əlindən alıb və deyib ki, səhər tələbənin öz axmaq zarafatları ilə xidməti vəzifəsini yerinə yetirən milis nəfərini ələ saldığı üçün mütləq onun oxuduğu instituta məlumat verəcək. Lakin səhər açılandan sonra şəhərdə əməlli-başlı çaxnaşma düşüb. Sən demə, şəhərimiz sirkdən qaçan vəhşi heyvanların küçə gəzintisinə qətiyyən hazır deyilmiş. Hamı vahimə içində gəzirdi, elə bil iki şir yox, bir sürü şir qaçmışdı. Elə mən özüm də səhər evdən çıxanda nəsə qəribəlik hiss etdim. Küçələrdə milis işçiləri maşınlarda, motosikletlərdə gəzirdi, hətta silahlı əsgərləri daşıyan bir neçə hərbi maşın da gördüm.

Yaxşı ki, şirlərin qaçmasından nənəm xəbər tutmamışdı, yoxsa məni evdən bayıra buraxmazdı. Məktəbə yaxınlaşanda şüşələri qırılmış trolleybus gördüm, yanında “Təcili yardım” maşını dayanmışdı. Sən demə, şirlər qəflətən yolayrıcına çıxıblar və az qala maşının altında qalacaqmışlar. Sürücü tez əyləci basıb, şirlərdən biri ürkdüyü üçün trolleybusun üstünə atılaraq onun şüşəsinə çırpılıb. Sərnişinlər çox qorxublar, salonda dəhşətli anlar yaşanıb, bu qarma-qarışıqlıqda qadınlardan birinin sifəti ciddi xəsarət alıb, ondan başqa bir neçə sərnişin də yüngülcə zədələnib. Bundan sonra şirlər qaçıb. Sonuncu dəfə onları şəhər kənarında görüblər. Orada qarşılarına çıxan bir iti öldürüblər. İt xamlıqdan şirlərin arxasınca qaçıb, təbii ki, belə də olmalıydı, axı şəhər iti nə bilsin ki, şirlərdən uzaq durmaq lazımdır. Şir bir müddət itə məhəl qoymayıb, sonra geri çevrilib, pəncəsi ilə elə bir zərbə ilişdirib ki, şahidlərin dediyinə görə, itin ancaq leşi qalıb.

Hamı elə güman edirdi ki, hadisə itin xamlığından baş verib, lakin mənə elə gəlir ki, bu, çox cəsur it olub, şirlərin arxasınca qaçanda bilib ki, başına hər cür hadisə gələ bilər. İndi şirlərin harada gizləndiyini heç kəs bilmirdi. Deyirdilər ki, heyvanlar şəhər kənarındakı bağlardan birində gizlənib. Yay təzə başlamışdı və demək olar, bütün bağlar hələ ki kimsəsiz idi.

Mışovul dedi ki, yəqin, bundan sonra həyatda bir də heç vaxt belə bir hadisənin şahidi olmayacağıq. Ona görə də gündəlik tərtib etməli, şirlərin qaçdığı andan tapılacağı ana qədər bütün faktları dəqiqliklə orada yazmalıyıq. O, şirlərin tapılacağına qətiyyən şübhə etmirdi.

Biz gündəliyi necə yazacağımızı müzakirə etməyə başladıq. Elə bu vaxt məktəbin direktoru Mariya İsayevna Teruni sinfə girdi və tapşırdı ki, dərsdən sonra heç birimiz evə tək getməyək. Bütün uşaqlar evə bir yerdə, müəllimlərin müşayiəti ilə gedəcək və onlar növbə ilə uşaqları bir-bir evlərinə təhvil verəcəklər. Dedi ki, radio ilə elan verilib, xəbərdarlıq edilib ki, böyüklərin müşayiəti olmadan uşaqları küçəyə tək buraxmaq olmaz, çünki bu, təhlükəlidir. Bu xəbər hamının ürəyindən oldu. Belə bir şey ilk dəfə baş verirdi: şəhərimizdə birdən-birə təhlükə yaranmışdı. Yenə hamı gündəlikdən danışmağa başladı və Mışovul dedi ki, bu, mütləq kollektiv gündəlik olmalıdır. Ancaq bir nəfər rəhbər seçməliyik, həmin adam redaktor kimi gündəliyin yazılmasına nəzarət etməlidir. Sonra bizdən kimi rəhbər seçmək istədiyimizi xəbər aldı və biz yekdilliklə Vovka Yevtuşenkonu seçdik. Vovka qızardı, o dəqiqə vacib adama çevrildi və rəsmiyyətlə danışmağa başladı. Təklif etdi ki, əvvəlcə gündəliyə gecə ilk dəfə şirləri görən tələbənin soyadını, həm də onun şirləri gördüyü vaxtı qeyd etməliyik.

Hamı Vovkanın təklifi ilə razılaşdı, amma məlum oldu ki, heç kəs tələbənin soyadını və onun şirləri nə vaxt gördüyünü dəqiq bilmir. İş belə olanda Vovka bir qədər fikrə getdi və söylədi ki, əgər şirlərlə bağlı dəqiq məlumatları əldə etməsək, o zaman gündəlik bir işə yaramaz, biz isə həmin məlumatları yalnız məktəbimizdə bir nəfərin köməyi ilə əldə edə bilərik. Sizcə həmin adam kim ola bilərdi? Mən. Vovka dedi ki, ancaq mənim köməyimlə ən dəqiq məlumatları öyrənmək olar. Hamı mənə baxaraq sevinclə çığırdı, dedilər ki, atamın yanına gedib lazım olan məlumatları öyrənməliyəm. Qətiyyən atamın yanına getmək istəmirdim, lakin Mışovul sual dolu gözlərini mənə zilləyəndə məcburən razılaşmalı oldum.

Mışovul məndən soruşdu: “Bacararsan?” Fikrə getdim, bilmədim, nə cavab verəm, amma yenə sinifdəkilər: “Bacarar!” – deyə xorla qışqırdılar və mən yenə başımı tərpədib razılığımı bildirdim.

Mışovul məni tək heç yerə buraxmayacağını söylədi, Vovka onun sözünü bitirməyinə macal vermədi, o dəqiqə dedi ki, Dimka ilə özü mənimlə gələcək. Bu yerdə mən özümü saxlaya bilmədim, dedim, Lenka da gələcək. Fikir verirdim, Lenka diqqətdən kənar qaldığı üçün pərt olmuşdu. Mışovul bizi qapıya qədər ötürdü, taksi saxlatdı və sürücüyə tapşırdı ki, bizi şəhər milis idarəsinə aparsın. Dedi ki, uşaqlarla birlikdə səbirsizliklə qayıtmağımızı gözləyəcək. Maşında hamımızın kefi kök idi, çünki Vovka şirlərin sirkdən necə qaçdığını uydurub danışırdı. Deyirdi, qaçmaq onların ən böyük arzusu olub, buna əməlli-başlı hazırlıq görüblər, qəfəslərin açarlarını əldə ediblər, gözətçini aldadıb lazım olan şəhər xəritəsini ələ keçiriblər. Amma bir şeydə bəxtləri gətirməyib – oxuyub-yaza bilmirlərmiş. Doğrudur, onlar əhliləşdirilmiş şirlər olub, ancaq şəhərin xəritəsindən baş aça bilməyiblər.

İdarənin girişində növbətçi bizi saxlayıb, hara getmək istədiyimizi xəbər aldı. Biz məsələni ona izah etdik, o da qəbul otağına zəng vurub məlumat verdi, katibə dedi ki, bizi buraxsın. Liftdə atama nə deyəcəyimizi dəqiqləşdirdik.

Katibə bizi mehribanlıqla qarşıladı və birbaşa atamın otağına apardı. İlk dəfə idi, bu kabineti görürdüm. Pəncərələrində iki kondisioneri olan çox böyük otaq idi. Yazı stolunun arxasındakı divarda Dzerjinskinin  portreti asılmışdı. Masa üstə evimizdə olduğu kimi, iki telefon aparatı qoyulmuşdu. Biz otağa girəndə atam kiminləsə danışırdı. O, söhbətini kəsmədən başı ilə bizə kresloda oturmağı işarə etdi. Əvvəlcə onun yanındakı adamı tanımadım, lakin Vovka dirsəyi ilə məni dürtmələyəndə o dəqiqə xatırladım. Bu, sirkin təlimçisi – şirləri əhliləşdirən adam idi. Diqqətlə baxdım, adam eynilə Dimkanın atasına oxşayırdı. Onların oxşarlığı adamın gözünə girirdi. Təlimçi çox həyəcanlı görünürdü və atama müxtəlif kağızlar göstərirdi. O dəqiqə söhbətin şirlərdən getdiyini anladıq və diqqətlə onlara qulaq asmağa başladıq.

–          Bu da iki şirin şəhərinizin zooparkına veril-məsi ilə bağlı tərtib edilmiş akt, – təlimçi əlindəki kağızları atama göstərərək dedi. – Mən şirləri təhvil verdim, onlar heyvanları öz səyyar qəfəslərinə salıb səhərə qədər sirkin həyətində saxladılar. Xahiş edirəm, bu fakta diqqət yetirəsiniz, şirlər zooparka məxsus qəfəslərdən qaçıb. Onların xarab qəfəslərdən istifadə etməsində mənim heç bir günahım yoxdur və buna görə heç bir məsuliyyət daşımalı deyiləm.

–          Heç kəs sizi ittiham etmir, – atam dedi və heç aktlara da baxmadı. – Nəyə görə bu şirləri bizim zooparka vermək qərarına gəldiniz?

Deyəsən, atamın “sizi heç kəs ittiham etmir” sözləri təlimçinin ürəyindən olmuşdu: hətta səsi də dəyişdi, təmkinli və qətiyyətli göründü.

–          Sırf peşə səbəbi üzündən. Bu şirlər tam sağlam və cavandır. Bilirsiniz, məsələ necədir, pişikkimilər fəsiləsindən olan heyvanları çox çətinliklə əhliləşdirmək olur. Siz bizim tamaşaya baxmısınız?

Atam başını bulayaraq “yox” dedi.

–          Təəssüf. Gərək görəydiniz, oradakı şirlərin hamısı təlim yolu ilə əhliləşmişdi. Amma mənə onları təzəlikcə veriblər. Bircə bu iki qaçan şir tabe olmurdu. Bunun da əsas səbəbi onların çox qəzəbli, hətta deyərdim ki, yaramaz olmaları idi… Sizin şəhərə gəlməzdən əvvəl Bakıda qastrolda olmuşduq. Bax həmin şirlər heç bir səbəb olmadan assistentimə hücum etmişdilər, yazıq oğlanı möcüzə sayəsində xilas edə bildik. Hələ də xəstəxanada müalicə alır.

–          Bəs niyə onları Bakı zooparkına vermədiniz?

–          Təklif etdik, amma onlar istəmədilər, çünki onlarda iki cüt gözəl Afrika şiri var.

–          Necə düşünürsünüz, – atam soruşdu, – onların belə sərbəst gəzməyi insanlar üçün böyük təhlükə yarada bilər?

Təlimçi başı ilə təsdiq etdi.

–          Bəli. Onlar çox yırtıcıdır, həm də indi alış-madıqları bir mühitə düşüblər, üstəlik də ac və qorxmuş vəziyyətdədirlər. Məncə, onlar çox böyük təhlükə yarada bilərlər, xüsusilə qaranlıq düşəndən sonra. Məqsədiniz nədir, yoldaş polkovnik? Onları tutmaq istəyirsiniz?

–          Mənim məqsədim, – atam cavab verdi, – hey-vanların şəhərdə heç kəsə zərər verməməsi və insanların təhlükəsizliyi üçün əlimdən gələni etməkdir.

Bizə bir köməyiniz dəyə bilər?

Təlimçi bir anlıq fikirləşib çiyinlərini çəkdi:

–          Məncə, yox. İndi onların bütün vəhşi instinkt-ləri oyanıb, əgər təlim məktəbində nəsə öyrənmişdilərsə, indi artıq o da itib. Nəzərə alın ki, siz vəhşi heyvanları axtarırsınız.

–          Yaxşı, – atam dedi. – Narahat etdiyim üçün üzrlü sayın.

Təlimçi gedən kimi otağa hərbi geyimli kapitan daxil oldu, atama hərbi salam verərək dedi ki, silahlı bölük onun əmrinə tabedir. Atam yerindən qalxdı və kapitana dedi ki, vaxt itirmədən getmək lazımdır. Otaqdan çıxmağa hazırlaşanda bizi gördü. Deyəsən, kabinetdə olduğumuzu tamamilə unutmuşdu.

–          Hə, – deyib bizə baxdı, – uşaqlar bəs siz hansı məsələdən ötrü gəlmisiniz?

Vovka yerindən qalxdı və gündəlik tutmaq fikrimizi təfsilatı ilə atama söylədi. Vovka çox qürurla danışırdı, sonda xahiş etdi ki, atam qaçmış şirlərlə bağlı bütün işlərdə iştirak etməyimizə icazə versin. Vovka çox yaxşı danışdı.

Atam onu diqqətlə dinlədikdən sonra masadakı düyməni basdı, sonra dedi ki, bu, uşaq işi deyil, təhlükəli məsələdir və biz hamımız indi evimizə getməli və sabaha qədər evdən bayıra çıxmamalıyıq. Katibə otağa girəndə o, hələ sözünü bitirməmişdi. Sən demə, zəngi basarkən katibəni çağırırmış.

Katibə içəri girib qapının qabağında dayandı.

–          Zəhmət olmasa, – atam ona dedi, – maşın çağı-rın, qoy uşaqları evlərinə aparsın. Sağlıqla qalın. Evə gec gələcəyəm, – bu sözləri isə təkcə mənə deyirdi.

Nəsə deməyə imkan tapmadıq, o, kabineti tərk etdi. Özümüzü itirdik, hətta Vovka da. Hamımızın əhvalı pozuldu, ancaq, təbii ki, ən çox mən pərt olmuşdum. Hətta utandığımdan uşaqların üzünə baxa bilmirdim. Gərək heç bura gəlməzdik. Aşağı endik, orada artıq bizi maşın gözləyirdi. Sükan arxasında Tolya əmi yox, tamamilə tanımadığım sürücü oturmuşdu. Maşına oturub sürücüyə dedik ki, bizi məktəbə aparsın, o isə başını bulayaraq:

–          Mənə tapşırılıb ki, sizi evinizə aparım, – dedi.

Onu başa saldıq ki, bizi məktəbdə gözləyirlər, o isə bircə: “Olmaz”, – deyib durdu. Əvvəlcə məni, sonra Vovkanı apardı.

Yolda sabah məktəbə necə gedəcəyimi fikirləşirdim. Hamımız susurduq. Məncə, həyatda heç vaxt bu qədər pərt olmamışdım, çünki tam əminliklə anlamışdım ki, atamla mən tamamilə ayrı-ayrı adamlar idik. Nənəm israrla eyni qanı daşıdığımızı söyləsə də, biz doğma deyildik. Artıq onun məni sevməməyi vecimə də deyildi, çünki özüm onu heç sevmədiyimi hiss edir, onun haqqında düşündükcə qəzəblənirdim. Evdən çıxıb getməyə qərar vermişdim. Anamın ölümündən sonra nənəm Moskvaya köçmək istəyirmiş. Təkcə mənə görə burada qalmışdı. Əgər mən atamla bir yerdə yaşamaq istəmirdimsə, onun bizim evdə qalmağının nə mənası vardı? Artıq əmin idim, atamla eyni evdə yaşamaq istəmirəm! Moskvaya, xalamın yanına getməyə qərar vermişdim, qoy nənəm də mənimlə gəlsin. Bir yerdə çox yaxşı yaşayarıq. İki ildən sonra işə düzələrəm, doqquzuncu və onuncu sinifləri axşam məktəbində oxuya bilərəm. Lenka da məktəbi bitirəndən sonra Moskvaya gələr, sonra onunla bir yerdə institutda oxuyarıq.

Həmin gecə çox tez yatmağa getdim. Heç televizora da baxmadım, ancaq nənəm demişdi ki, doqquzun yarısında “Qraf Monte Kristo” filmini göstərəcəklər.

Gecələr çox nadir hallarda yuxudan oyanıram. Adətən yatağa girən kimi yuxuya gedirəm, az sonra da nənəmin məni səslədiyini eşidirəm. Bu isə o deməkdir ki, səhər açılıb və mən tez yataqdan qalxıb, məktəbə hazırlaşmalıyam.

Bu gecə oyanmağıma səbəb yuxuda qəribə səslər eşitməyim oldu. Əvvəlcə elə bildim, yanılmışam. Hətta oyandıqdan sonra da bir müddət belə düşündüm, çünki sonra ha diqqət kəsilsəm də, səs-səmir eşidə bilmədim. Sadəcə bir müddət sonra uzaqdan gedən parovozun fit səsi və fısıltı eşidildi. Bu, parovozun səsi idi, yəqin, yük vaqonlarını çəkib aparırdı. Gündüzlər onun səsini eşitmək mümkün deyildi, dəmiryol xətti bizdən xeyli uzaqdan – şəhərin o biri başından keçir, gecələr ətrafda tam sakitlik hökm sürəndə onun səsini eşitmək olur. Elə bildim ki, fit səsini yuxuda eşitmişəm, yenidən yatmağa hazırlaşırdım, birdən çox uzaqdan yenə eyni səsi eşitdim, artıq bu səsi yuxuda eşitmədiyimi dəqiq bildim. Bu, nərilti səsi idi! Nərilti yox, ey, bağırtı səsi, özü də çox qəzəbli, həm də eyni zamanda kədərli bir səs idi. Məsələnin nə yerdə olduğunu o dəqiqə başa düşdüm, tez çarpayımdan sıçrayıb pəncərə önünə yüyürdüm. Boğuq, bir qədər fərqli atəş səsləri eşidilirdi, deyəsən, avtomatlardan atəş açırdılar. Həm də qarışıq insan səsləri gəlirdi. Sonra bir dəfə də vəhşi heyvan nəriltisi eşidildi və səslər kəsildi. Deyəsən, şirləri tapıb güllələdilər. Ancaq bütün bunların harada baş verdiyini ayırd edə bilmirdim, hətta səmtini də müəyyən etməyə çətinlik çəkirdim. Səslər bütün istiqamətlərdən eyni vaxtda gəlirdi.

Geyinib oraya qaçmaq istəyirdim, ancaq sonra xatırladım, ora getsəydim, mütləq atamla qarşılaşacaqdım, odur ki, fikrimdən daşındım. Yuxum da qaçmışdı, yatmaq istəmirdim. Gedib çarpayımda uzandım, gözlərimi yumdum, ancaq yuxuya gedə bilmədim. Bir müddət yataqda uzanıb qaldım, sonra yenidən yerimdən qalxdım, çünki artıq əmin idim, artıq gözümə yuxu getməyəcəkdi. Heç işığı yandırmağa da ehtiyac yox idi, Ay işığı gecəni öz nuruna boyamışdı. Bütün otaqlar, dəhliz işıqlı idi. Nə edəcəyimi fikirləşdim, çünki susamışdım, yerimdən qalxıb mətbəxə enmək və bir stəkan kompot içmək istəyirdim. Nənəm dünəndən bişirib soyuducuya qoymuşdu.

Nənəmi oyatmamaq üçün ayaqlarımın ucunda asta-asta hərəkət edirdim, onun yataq otağının qabağından keçib, atamın otağına girdim. Qapısı açıq idi, içəri boylandım. Hər şey həmişəki kimi, səliqəli idi, yatağı yığılmışdı. Otağa göz gəzdirib yoluma davam etdim. Demək olar ki, bir anlıq atamın kabinetinin qarşısında ləngidim. Lakin buna baxmayaraq, orada gördüyüm nəsə xatirimdə qaldı, amma bunun nə olduğunu bilmədim. Buna görə də kompot içdikdən sonra yenidən yuxarı qalxıb kabinetə girdim. O dəqiqə hər şey mənə aydın oldu – açar seyfin üstündə idi. Sən demə, buna görə otaq mənə qəribə görünübmüş. Hələ heç vaxt belə bir şey olmamışdı, heç vaxt açarları seyfin üstündə görməmişdim. Yəqin, nənəm unutmuşdu. Atam onu heç vaxt unutmazdı. Çox götür-qoy elədim – açım, ya yox – onun içinə baxmaq mənə maraqlı gəlirdi, sonra bu tərəddüdlərdən daşındım, yadıma düşdü, axı heç kəs onun içinə baxmağı mənə qadağan etməyib. Əgər kimsə bircə dəfə mənə “onu açmaq olmaz” desəydi, heç vaxt belə bir iş görməzdim. Amma bu barədə nə atam, nə də nənəm mənə xəbərdarlıq etmişdi.

Seyfin içi         tünd-mavi        rəngə   boyanmışdı.

Rəflərdən ikisində içərisi müxtəlif kağızlarla dolu qovluqlar vardı, lap aşağıda isə bir albom gözə dəyirdi. Seyfin qapısını açan kimi tapançanı gördüm. Əlimə alıb diqqətlə baxdım. Silahla rəftar etməyi bilirəm, amma hamısı ilə yox. Tapançadan isə başım çıxırdı, Tolya əmi öyrətmişdi. Silahın qoruyucuya keçirilmədən seyfə qoyulması məni təəccübləndirdi. Sonra anladım, buna ehtiyac yoxdur, çünki güllə darağını çıxarıb baxanda boş olduğunu gördüm. Hər ehtimala qarşı süngünü çəkdim, güllə yox idi. Patronlar silahın yanında, taxta qutuda qoyulmuşdu. Orada güllə ilə dolu ehtiyat daraq da vardı.

Bilmirəm niyə, amma hər dəfə əlimə silah alanda mənə elə gəlir ki, bir anda böyüyürəm və çox güclü oluram. Əldə silah tutmaq çox xoş duyğudur. Dəstəyi də elə hazırlanıb ki, lap adamın ovcuna oturur. Darağı silaha keçirmək istədim, ancaq fikrimdən daşındım, çünki hər an atam evə gələ bilərdi. Doğrudur, o, silaha toxunmağımı qadağan etməmişdi, lakin nədənsə elə düşündüm ki, bu hərəkətim onun xoşuna gəlməyə bilər, məncə, qətiyyən xoşuna gəlməzdi.

Silahı yerinə, küncdəki albomun yanına qoydum. Bu albomu ilk dəfə görürdüm. Qeyri-adi heç nə ilə seçilmirdi, adi fotoalbom idi. Bilmirdim, haradan gəlib bura düşüb. Məsələn, bu iki qovluğa baxan kimi hər şey aydın olur, yəqin, içinə xidməti sənədlər toplanıb, lakin bu albom… Ətrafa diqqət kəsildim, küçədən heç bir səs-səmir gəlmirdi. Tez albomu seyfdən götürüb açdım. İlk səhifədə anamla atamın fotosunu gördüm, anamın qucağında uşaq vardı. Çox balaca uşaq idi, köynək və corab geymişdi. O dəqiqə tanıdım – mən idim. Bu şəklimi heç vaxt görməmişdim. Şəkildə üçümüz də gülümsəyirdik. Mən irəli baxıb gülürdüm, anam mənə, atam isə ona baxırdı. Yəqin, fotoqraf “indi quş uçacaq” demişdi, ya nəsə bir oyuncaq göstərmişdi, yoxsa boş yerə nəyə görə gülüm ki? Özüm də bu şəkildə çox balaca idim, iki yaşım ancaq olardı. Albomdakı şəkillərin hamısına baxdım. Bəzən tanımadığım simaları da görürdüm, ancaq bütün şəkillərdən anamla atamı o dəqiqə seçə bilirdim. Daha çox anamla atamın şəkilləri vardı. Onların hamısında atam çox gülərüz idi. Yox, şəkillərin hamısında ürəkdən gülmürdü, adi gülüş idi, sifətində donub-qalmışdı, hətta bəzi şəkillərdə bunu ayırd etmək olmurdu, lakin buna baxmayaraq, hiss olunurdu ki, çox xoşbəxtdir və kefi yaxşıdır. Ancaq indi başa düşdüm ki, anam dünyasını dəyişəndən sonra o bu qədər dəyişmişdi. Fikirləşdim, yəqin, anam ölməsəydi, yəqin, mənimlə də mehriban rəftar edərdi. Bütün şəkillərə baxdım, hamısında anam çox gözəl, bəzənib-düzənmiş görünürdü. Albomun lap sonunda, axırıncı səhifə ilə arxa qapağın arasına məktublar yığılmışdı. Zərflərin üstünə yapışdırılmış markalardan kolleksiyamda yox idi. Özü də zənnimcə, təkcə mənim yox, elə sinfimizdəki uşaqların heç birində bu cür markalardan yox idi. Əvvəlcə onları ehtiyatla qoparmaq istədim, sonra düşündüm ki, nənəmdən icazə alandan sonra qoparsam, yaxşıdır. Baxmayaraq ki, bu məktublar ona yox, atama ünvanlanmışdı, amma, məncə, nənəm etiraz etməzdi. Əlimdə tutduğum məktubda atamın adı yazılmışdı. Göndərənin ünvan yerinə baxdım, orada anamın adı qeyd olunurdu. Atam Kalininqradda ezamiyyətdə olanda yazmışdı. Məktubdan belə başa düşdüm. Ən qəribəsi o idi ki, anamın məktubu əvvəldən axıra qədər mənim haqqımda idi. Anam artıq böyüdüyümü yazırdı, deyirdi ki, hamını tanıyıram və hətta bəzi sözləri də deyə bilirəm.

Anamın yazdığı beş-altı məktubu oxudum. Bütün məktublarda təkcə məndən bəhs edirdi, lakin heç birində adımı çəkmir, bunun əvəzinə müxtəlif məzəli, xoş ləqəblər işlədirdi. Bütün məktublar belə idi. Ancaq məktubun lap axırında atama bəzi məsələləri yazır, doğmaların, tanışların salamlarını çatdırırdı.

Anamın məni çox istədiyi dərhal hiss olunurdu. Bu məktubları oxuduqca hələ balaca olmağıma və heç nə anlamamağıma baxmayaraq, həyatda onun üçün ən əziz adam olduğumu hiss edirdim.

Onları oxumaq mənə qəribə gəlirdi. Sanki məktub səhifələrindən anamın ətri yayılırdı, hətta onları burnuma tutub iylədim, amma ayırd edə bilmədim, bu ətir qoxusu, həqiqətən, o məktublardan gəlirdi, yoxsa mən belə hiss edirdim. Anamın məktublarını oxumaq çox xoş idi. Birini də götürdüm, məktubu zərfdən çıxartdım və dərhal anladım ki, onu anam yazmayıb, çünki bu, atamın xətti idi. Onun çox səliqəli və aydın xətti var, o qədər aydın və səliqəlidir ki, elə bil yazı makinasında çap olunub. Heç vaxt ağlıma gəlməzdi ki, atam belə bir məktub yaza bilər. Belə mehriban, nəvaziş dolu məktub… Anam üçün çox darıxdığını yazırdı, yazırdı ki, günləri sayır, ezamiyyətin qurtaracağı, görüşəcəkləri günü səbirsizliklə gözləyir. Hər məktubunda ona özünü qorumağı, çox yorulmamağı tapşırırdı… Oradakı digər beş-altı məktubu da atam yazmışdı.

Bütün məktubları səliqə ilə büküb seyfə qoydum. Atam məktubların heç birində məni xatırlamır, haqqımda heç nə yazmırdı. Sadəcə hər məktubun sonunda: “Körpəmizə salamlar” yazmaqla sözünü bitirirdi. Mən isə anamın sağlığında atamın mənə daha çox diqqət göstərdiyini düşünürdüm.

Öz otağıma keçdim, çarpayıda oturub fikrə getdim. Düşündüm ki, əgər getməyə qərar vermişəmsə, niyə onu təxirə salmalıyam? Bax elə indi əsl məqamdır. Saata baxdım, gecə 2 idi. Moskvaya təyyarə saat 6-da uçurdu. Odur ki, vaxt itirmək olmazdı. Narahat olmasın deyə nənəmə kağız yazıb qoysam, bəsdir.

Kağızda heç nə izah etmədim, sadəcə yazdım ki, Moskvaya – xalamın yanına uçuram, axşam oradan evə zəng vuraram.

Kağızı yastığımın altına, elə yerə qoydum ki, nənəm səhər məni yuxudan oyatmağa gələndə onu görə bilsin. Sonra otağımdakı daxılı sındırdım və içindəki pulların hamısını götürdüm, orada 18 manat vardı – velosiped almaq üçün yığmışdım.

Bilirdim, bu pullar bilet almağa bəs etməzdi, ona görə də bir daha atamın kabinetinə qayıtdım və siyirmədən nənəmə alış-veriş etmək üçün qoyduğu puldan 25 manat götürdüm. Əvvəl bu barədə kağıza yazmaq istədim, sonra fikrimdən daşındım, düşündüm, axşam Moskvadan zəng vuranda deyərəm.

Qapını arxamca bağlayıb bağçadan çıxışa doğru getdim. Bağçamızdan küçəyə çıxmaq olurdu. Həmin yoldan az istifadə edirdik, ona görə də qapının həncamaları pas tutmuşdu, kimsə arxa tərəfdən onu açıb bizə gəlmək istəyəndə cırıltısı bütün küçəyə yayılırdı. Nə vaxtsa bu həncamaları yağlamaq istəmiş, sonra fikrimdən daşınmışdım. Elə belə yaxşıdır, heç bir zəngə-zada ehtiyac yoxdur. Həftədə bir dəfə zibildaşıyanlar bu balaca qapıdan girir, oradakı iki zibil yeşiyini boşaldıb gedirdilər. Sonuncu dəfə bu balaca qapıdan nə vaxt keçdiyimi xatırlamırdım. Bu gün isə məhz o qapıdan keçdim, çünki həyət qapısında atamla qarşılaşa bilərdim, bundan ehtiyat edirdim.

Çınqıllar ayağımın altında xırçıldayırdı, birdən mənə elə gəldi ki, indicə nənəm bu səsi eşidib yuxudan oyanacaq. Nədənsə əvvəllər daşların üstündə gəzəndə belə bərkdən xırçıldadığına fikir verməmişdim. Yadıma düşdü ki, ilk dəfə idi, gecənin bu vaxtı bağçaya çıxırdım.

Ümumiyyətlə, yəqin, ilk dəfə idi, gecə saat 2-də oyaq qalmışdım. Qətiyyən yuxum gəlmirdi. Sən demə, gecənin bu saatında bağçamızdan səmaya baxanda ulduzları görmək olurdu. Axşamlar onları görmək mümkün deyildi. Mənə elə gəlirdi ki, hər yerdə – küçələrdə, həyətlərdə yanan gur işıqlar onları görünməz edirdi. Ən böyük iki-üç ulduzdan başqa… İndi isə onların hamısı alışıb-yanırdı, sanki göy qübbəsi aşağı enmişdi. Hətta Süd Yolunu da gördüm. Axırıncı dəfə keçən il pioner düşərgəsində səmanı belə görmüşdüm. Pioner dəstə rəhbərimiz – yoldaş Saşa (o həm də coğrafiya fakültəsinin tələbəsi idi) bizə səmada Marsı və Böyük Ayı bürcünü tapmağı öyrətmişdi. Marsı tapmaq o qədər çətin olmadı: digər ulduzlardan azacıq iri və qırmızımtıldır. Sanki qırmızı fənər kimi idi, çox-çox uzaqlarda, səmada asılıb qalmışdı. Elə bil bir az da tüklücə idi, bütün digər ulduzlar girdə görünürdü, şar şəklində olduqları o dəqiqə bilinirdi, o isə tüklücə idi. Mən fikrimi yoldaş Saşaya deyəndə o heyrətə gəldi, dedi, ilk dəfədir, belə bir şey eşidir. Dedi ki, bu mənim bənzətməmdir. Məhz tüklücəyə oxşadığına görə səmaya baxan kimi Marsı tapa bilirdim, əgər o heç qırmızımtıl olmasaydı belə, yenə tapa bilərdim.

Ancaq Böyük Ayı bürcünü tapmağa çətinlik çəkirdim. Əvvəl elə bildim, bunu heç vaxt öyrənə bilmərəm. Üç gecə sərasər çalışdım, amma bir şey alınmadı.

Yoldaş Saşa hər gecə bizə səmada Böyük Ayı bürcünü yaradan ulduzları göstərirdi. Əvvəlcə onun şəklini kağıza çəkdi. Ancaq mən nə qədər gözlərimi zilləyib diqqətlə baxsam da, onun çəkdiyi şəkildəki ulduzları səmada görə bilmədim. Səmada ulduzların sayı-hesabı yox idi və onlar nizamsız şəkildə göy üzünə səpələnmişdi. Nənəm siniyə düyü, ya da qarabaşaq töküb arıtlayanda da belə olur. Elə bil qarışqa topası idi və bu qarışqalar bir anlıq yerlərində donub-qalmışdı. Yoldaş Saşa hətta bir qədər əsəbiləşdi, amma, əslində, çox səbirli və mehriban adam idi. Deyirdi, axı səmada hər şey aydın görünür, necə olur ki, siz onu ayırd edə bilmirsiniz. Mən səmada heç bir şəkil-zad görmürdüm. Artıq Böyük Ayı bürcünü göy üzündə tapmaqdan əlimi üzmüşdüm, hətta heç səmaya da baxmırdım.

Sonra məqsədsiz-filansız səmaya baxdım və qəfildən onu gördüm. Hələ də təəccüblənirəm, necə ola bilər ki, onu elə ilk dəfədən görə bilməmişdim. Çox təəccüblüdür, səmada azacıq böyrü üstə əyilmiş ulduz topası asılıb qalıb, düz adamın gözünə girir, sadəcə səmaya baxmaq yetər, mən də neçə vaxtdır, gözlərimi göy üzünə dikirdim, amma onu görə bilmirdim. Axı bu necə olur? Uşaqların əksəriyyəti düşərgədən qayıdana qədər onu görə bilmədi, nə qədər cəhd etsələr, bunun sadə bir şey olduğunu başa düşsələr də, alınmadı. Başa düşə bilmirəm, axı necə olub ki, günlərlə səmaya baxıb görə bilməmişəm, lakin bir anda gördüm, indi nə vaxt istəsəm, göy üzünə baxır, onu o dəqiqə tapıram.

Ayı bürcü ilə bağlı əhvalatı sonralar da bir neçə dəfə xatırladım. Hər dəfə bir şeyi başa düşməyə çətinlik çəkəndə və sonra birdən anlayanda heyrətə gəlirəm, niyə bunu ilk dəfədən anlamamışam, axı hər şey çox sadə və aydındır. Hələ yoldaş Saşa bizə Qütb ulduzunu göstərəcəyinə də söz vermişdi. Sən demə, Qütb ulduzunu tapmaqla kompasdan istifadə etmədən Şimal qütbünü müəyyən etmək olur, amma bunu görmək üçün səhər tezdən oyanmaq lazım idi. Biz də tezdən oyanmaq istəyirdik, hətta zəngli saatı səhər 4-ə qurmuşduq, amma yoldaş Saşa dedi ki, hər şeydən vacib insanın sağlamlığıdır, ona görə də səhər normal yatıb yaxşıca dincəlmək lazımdır. Hamımız bir ağızdan qışqırdıq, dedik, səhər yuxudan oyanmaq heç çətin deyil və sağlamlığımıza da heç bir ziyanı olmaz, amma yoldaş Saşa gülümsədi. Heç nə demədi, sadəcə gülümsədi, hətta bir az da kədərlə gülümsədi və başa düşdük ki, yoldaş Saşa özü normal yatıb yuxusunu almaq istəyir, çünki bütün günü çox yorulur. Axı o hamıdan qabaq yuxudan durur, hamıdan gec yatırdı, gündüzlər yuxu saatı olanda yatıb dincimizi alırdıq, o isə həmin vaxt düşərgə rəhbərinin yanına iclasa gedirdi.

Bu gecə də səmaya baxan kimi Böyük və Kiçik Ayı bürclərini, Süd Yolunu gördüm. Elə bütün digər ulduzlar da lap yaxınlıqda, başım üstündə mavi işıq saçaraq səmada asılıb qalmışdı. Onların sayı-hesabı yox idi və birdən mənə elə gəldi ki, bağçamızın ətrafında bu ulduzlardan başqa heç nə yoxdur. Bəli, həqiqətən də, belə idi, çünki ətrafda qəribə sakitlik hökm sürürdü. Heç ağacların yarpağı da tərpənmirdi.

Bu gecə hava isti idi. Hər tərəfdən tənbəki çiçəyinin ətri gəlirdi. Onu keçən il nənəm bağçamızda əkmişdi. Çiçəkləri açılanda əvvəlcə ətrafa kəskin qoxu yayılır. Çox xoş ətri var, hətta çiçəkləyəndə yaxınlıqdan keçənlər ayaq saxlayıb onun ətrini ciyərlərinə çəkirlər. Amma çox qəribədir, heç kəs bunun tənbəki çiçəyinin ətri olduğunu bilmir. Bu iydə tənbəkidən əsər-əlamət yoxdur. Çox gözəl ətri var, amma sanki bir qədər şirin və kəsif qoxusu hiss olunur. Nənəm heç vaxt bu çiçəkləri gecələr otaqda saxlamır. Lakin bu gecə çiçəklərin ətri sanki bağçaya yox, qapalı otağa yayılırdı və elə bil bu ətir bayıra çıxmaq üçün bircə çat, dəlik tapa bilməyib öz qapalı məkanına dolmuşdu. Külək əsmirdi. Nədənsə həmişə bu qoxunu hiss edəndə, ən çox da yay gələndə, bu ətir ilk dəfə yayılanda kədərlənirəm. Bir az məyus oluram, amma həm də xoşum gəlir. Hər dəfə bu anlarda nəsə xatırlamağa çalışıram, amma alınmır. Yaxşı ki, bu hisslər uzun sürmür, tez ötüb-keçir. Amma bu gecə sözlə ifadə edilə bilməyəcək qədər qəmli idim. Sanki sevinəcək heç nə yox idi. Heç nəyi xatırlamaq istəmirdim. İndiyə qədər belə kədərli olmamışdım.

Hətta yuxarıdakı otaqda belə… İstədiyim qədər ağlaya bilərdim! Amma elə bil boğazımda nəsə ilişib qalmışdı, nə qədər çalışsam da, udquna bilmirdim. Heç nə anlamırdım. Axı niyə mən xoşbəxt deyildim? Mənim sinfimizdə, ya da elə küçədə-bayırda gəzib-dolaşan uşaqlardan nəyim əskik idi? Nəyim pis idi ki? Dərsimi oxuyuram, musiqi məktəbinə gedirəm, nənəmə kömək edirəm, hamı kimi yaşayıram… Bəs onda niyə xoşbəxt deyildim? Niyə də, niyə? Axı mənim heç bir günahım yox idi. Hətta çox qəribədir. Hamının valideyni var, onlar öz uşaqlarını sevirlər, tərifləyirlər, işləri ilə maraqlanırlar, həmişə onları xatırlayırlar. Bircə mən heç kəsə lazım deyiləm. Əgər anam yaşasaydı, yəqin, hər şey başqa cür olardı, o məni sevərdi, elə mən də onu çox sevərdim. Amma anam öldü. Axı nəyə görə mənim anam ölməli idi, niyə məhz mənim anam, axı günahım nə idi?! Nə pis iş görmüşdüm? Hamının valideyni var – Lenkanın, Dimkanın, Vovkanın… Hamının. Bəs mənim onlardan nəyim əskikdir? Axı niyə bircə mənim işlərim düz gətirmir? Heç atam da o birilərin atasından pis deyil, bunu dəqiq bilirəm, hətta, bəlkə, onların hamısından min dəfə yaxşıdır. Amma nə olsun? Kaş o məni Dimkanın atası kimi hər gün döyəydi, amma mənə elə baxmayaydı: baxır, amma elə bil məni görmür. Kaş evlənəydi və öz arvadı ilə mübahisə edəydi, eynən Vovkanın atası onun anası ilə dalaşdığı kimi. Lap elə küçədən keçənlər də eşidəydi səslərini, hamı biləydi ki, evimizdə dalaşırlar, amma kaş məni bir az, lap azca sevəydi. Mənimlə tamamilə yad adam kimi rəftar etməyəydi.

Bəlkə də, həmişə mənim varlığıma görə təəssüf edib, axı mən onun üçün tamamilə yad adamam, bunu həmişə hiss edirəm! Kaş o vaxt difteritə yoluxanda öləydim, bəlkə, ölsəm, hər şey daha yaxşı olardı!

Hələ, yaxşı ki, nənəm var. Bax o məni çox istəyir, bunu dəqiq bilirəm. Ancaq ona da yazığım gəlir, evdən getdiyimi öyrənəndə çox narahat olacaq. Mən vaxt itirmədən ona teleqram vuraram, onu da Moskvaya çağıraram. Dəqiq bilirəm, onsuz da o mənim yanıma gələcək. Hə, bir də, Lenka ilə vidalaşmadım, bu heç yaxşı düşmədi. Heç zəng də vura bilmərəm… Amma əminəm, Lenka məni başa düşəcək, biləcək ki, imkan tapmamışam.

Döngədə son dəfə ayaq saxlayıb evimizə baxdım. Çınqılların xışıltısı kəsildi, ətrafa sakitlik çökdü. Evimiz Ay işığı altında gündüzlər olduğu kimi aydın görünürdü. Hətta Dimka ilə birlikdə sapandımızı sınaqdan keçirərkən vurub sındırdığımız kirəmit də görünürdü.

Pəncərələrdə işıq yanmırdı, sanki bu evdə heç kəs yaşamırdı. Yəni bircə pəncərələr qaranlıq idi, amma evimiz ağappaq Ay işığına bürünmüşdü… Bu mənzərədən çox kədərləndim. Nahaq yerə dayanıb evimizə baxdım, bu məni çox sarsıtdı. Dönüb çıxışa

doğru getdim, geriyə baxmadan, heç nəyi görmədən getdim. Qəhər məni daha çox boğmağa başladı, hətta nəfəs almağa çətinlik çəkirdim, gözlərimin içi yanırdı, gözümü yummaq istəyirdim, özü də həmişə olduğu kimi, sadəcə yummaq yox, əllərimlə bağlamaq istəyirdim.

Bir neçə addım da gedib həyət qapısına çatdım. Qapının dəstəyindən yapışıb özümə tərəf çəkdim, o dəqiqə cırıldadı, bütün bədənimdən soyuq gizilti keçdi, ağzımda, dilimdə, damağımda keyimə hiss etdim, dişlərim qamaşdı, elə bil dalbadal 50 dənə kal gavalı yemişdim. Amma gündüzlər bu qapını açanda heç bir gizilti-zad hiss etmirdim! Bu, çox axmaq cırıltı idi, səsini şəhərin o biri başında eşitmək olardı.

Gücümü toplayıb qapını yenə özümə sarı çəkdim, çünki nənəmi oyatmadan bütün bunlara son qoymaq istəyirdim, bu lənətə gəlmiş qapının cırıltısı beynimə düşürdü, elə bil mişarla kəsirdilər… Birdən ağlıma gəldi ki, ona çox baş qoşmağa dəyməz, yaxşısı budur, hasardan atlanım. Təəccübləndim, necə olub, bunu əvvəldən düşünməmişəm. Hasarımız onsuz da çox alçaqdır, ora dırmaşmaq su içmək kimi asandır, sadəcə bir sıçrayışla dartınmaq yetər, üstümü əhəngə bulaşdırmamaq üçün ani hərəkətlə hasardan atılmalıyam. Lap bu yaxınlarda əhənglənib, yanından keçmək olmur, o dəqiqə adamın üst-başını bulayır. Bir az dikəldim, əllərimi yuxarı qaldırıb, hasardan yapışdım. Artıq atılmağa hazırlaşır və həm də dartınırdım, elə bu vaxt arxadan kiminsə mənə baxdığını hiss etdim. Sanki bu baxışlar boynumun arxasını dəlib keçirdi. Dərhal geri dönmədim, bir müddət beləcə dayandım, çünki qətiyyən geri baxmaq istəmirdim. Amma bu, uzun sürmədi, nəhayət, mənə dikilən baxışlara tərəf çevrildim. Quru ağacın yanında zibil yeşiyi aşmış, zibillər ətrafa səpələnmiş və bu zibillərin arasında bir şir dayanmışdı. O, heykəl kimi tərpənmədən yerində dayanıb mənə baxırdı. Çox yekə şir idi. Zooparkda, sirkdə, filmlərdə dəfələrlə şir görmüşdüm, amma onların bu qədər nəhəng olduğunu heç vaxt təsəvvür edə bilməzdim. Şir yanakı dayanmışdı və çox aydın görünürdü. Bədənini örtmüş sarı tükləri Ay işığında yağ çəkilmiş kimi parıldayırdı. Bircə tünd-qəhvəyi rəngli yalı parıldamırdı. Gözləri də sarı idi, onlar da qaranlıqda bərq vururdu. Bəlkə də, heç Ay işığının buna dəxli yox idi, bəlkə də, onun gözləri öz-özünə parıldayırdı. İri, dik burnu vardı, yanaqları, çox nazik dodaqları və çox hündür alnı insan sifətinə bənzəyirdi. Bəli, sifətindəki ifadə insanı xatırladırdı. O, yerə səpələnmiş zibillərin arasında dayanmışdı, yeri gəlmişkən, mənə elə gəldi ki, şir bu zibilləri eşələyib yeməyə bir şey axtarırmış. Mən “yeri gəlmişkən” ona görə deyirəm ki, bu şiri gördüyüm andan quruyub-qalmışdım, heç nə düşünə bilmirdim, sadəcə dayanıb key-key baxırdım.

Qorxmurdum. Heç özüm də bilmirdim, indiyə qədər hamını vahiməyə salan, bütün şəhərin axtardığı bu şirdən niyə qorxmuram. Birdən ağlıma gəldi ki, yəqin, şir bələd olmadığı şəhərdə adamların arasında veyllənməkdən yorulub, buna görə qorxub hər kəsdən qaçır, ya da öldürüləcəyindən qorxur. Həm də fikirləşdim ki, bəlkə də, bu şir sirkə qayıtmaq istəyir, amma bunu necə edəcəyini bilmir və əgər mən ona kömək etməsəm, heç vaxt gedib sirkə çıxa bilməyəcək. Hə, bir şeyi də xatırlayıram, ağlımdan keçdi ki, bu şir çox acıb və mütləq onu yedirtmək lazımdır. Əgər acından ölməsəydi, heç vaxt özgənin zibil yeşiyini eşələməzdi. Düz sözümdür, qətiyyən şişirtmirəm, qaranlıqda şirlə üzbəüz dayanıb yalnız bu barədə düşünürdüm. Bir şeyi də gördüm, amma bu barədə heç kəsə demədim. Təbii, bircə Lenkadan başqa və o mənə inandı… Gördüm ki, şir mənimlə qarşılaşdığı üçün sevinir. İnsanların məni görəndə sevinib-sevinmədiyini o dəqiqə hiss edirəm. Bunu da dərhal hiss etdim. O, bir dəfə də olsa, mənə baxanda gözlərini döymədi, quyruğunu tərpətmədi, sadəcə dayanıb iri, sarı gözlərini mənə zillədi. İndi fikirləşirəm, o, xəzinə dolu yeraltı mağaradakı üçüncü itə oxşayırdı, amma bunu indi deyirəm, o vaxt it-zad yadıma düşmürdü.

Evə tərəf getdim, onun üçün yeməyə bir şey gətirmək istəyirdim. Evə yaxınlaşdıqca qorxurdum. Addımlarımı atır və bir şeyi fikirləşirdim: bircə o heç yerə tərpənməsin! Düşünürdüm ki, görəsən, gedəcək? O getsə, yenə hər şey əvvəlki kimi olacaq, o, gələnə qədər necə idisə, elə. Yalnız bu barədə fikirləşirdim, evə doğru gedəndə, pillələri qalxıb artırmaya çıxanda ağlımda yalnız bu fikir vardı. Qorxudan ürəyim əsirdi, birdən şir gedər… Qapının dəstəyindən yapışdım və dayandım, üç dəfə ürəyimdə təkrar etdim: “Bircə o getməsin. Bircə o getməsin. Bircə o getməsin”. Sonra geri çevrilib şirə baxdım. O, gözlərini məndən çəkmədən, yerindən qımıldanmadan dayanmışdı. Xırıltılı səslə güldüm və o dəqiqə dayandım. Həmişə güləndə nəyə güldüyümü bilirdim, özü də gülməyə başlamazdan bir an əvvəl bilirdim. Amma indi gülüş birbaşa boğazımın içindən qopub gəldi, elə bil gülmədim, öskürdüm. Əvvəlcə səs eşitdim, sonra güldüyümü dərk etdim. Amma o heç yerə getmədi!

Qapını açıb, “buyur” dedim, başımla işarə edib qapını göstərdim, lakin o dəqiqə xatırladım ki, bu, adam deyil, başqa cür başa salmaq lazım idi, onu evə dəvət etmək istədiyimi nəsə bir hərəkətlə başa salmalıydım… Amma, sən demə, buna ehtiyac yox imiş. O məni başa düşdü. Yavaş-yavaş, gözlərini məndən ayırmadan evə tərəf gəldi. Hiss edirdim ki, bu şir mənə etibar edir və dəqiq bilir ki, evimizdə onu təhlükəli heç nə gözləmir. Evə girməzdən əvvəl başını qaldırıb bir də mənə baxdı, sanki bilmək istəyirdi, məni düz başa düşüb, ya yox. Mən bir daha başımla ona işarə etdim.

Birinci mərtəbədə çox böyük dəhlizimiz var. Biz onun adını dəhliz qoymuşuq, ancaq ötən il xalam nənəmə baş çəkməyə gələndə dedi ki, bu, dəhliz-zad deyil, çox böyük və rahat holldur. Bəlkə də, bura, doğrudan da, holl idi, amma xalam gedəndən sonra nənəmlə mən yenə əvvəlki kimi ona dəhliz deməyə davam etdik. Bura çox böyük və rahatdır. Əgər taxta pillələr ikinci mərtəbəyə, atamın kabinetinə və digər iki otağa – yəni nənəmlə mənim yataq otağıma çıxmasaydı, bura əməlli-başlı iri otaq da demək olardı.

Amma indi dəhlizimiz mənə çox balaca və darısqal göründü. Demək, şir onu eninə və uzununa zəbt etmişdi. Əvvəlcə pilləkənə yaxınlaşıb aşağıdan yuxarı boylandı, sonra mətbəx qapısına tərəf getdi, amma ora girmədi, yəqin, başa düşdü ki, mətbəxə girsə, ilişib qalacaq, sonra birtəhər geri qayıtmalı olacaq. Heç vaxt dəhlizimizin döşəməsi cırıldamazdı, amma indi şir pəncəsini hansı taxtanın üstünə qoysa, o dəqiqə cırıldayırdı. Yenidən pillələrə tərəf getdi, görünür, orada nədənsə xoşu gəlmişdi, ilk bir neçə pilləni qoxuladı və döşəmə üstünə uzandı. Başını ön pəncələri üstə qoyub gözlərini yumdu. Tam yummadı, bir az aralı saxladı, sanki gözlərini yummağa taqəti qalmamışdı. Sonra qəfildən köks ötürdü. Nəfəsini uzada-uzada, kədərlə köks ötürdü, görünür, nəsə xatırladı, ya da bütün bunların sonunun necə olacağını fikirləşdi. Bilirdim, heyvanlar düşünə bilmir, heç şirlər də fikirləşə bilmir, çünki onlar insan deyil, heyvandır. Lakin həmin gecə mənə elə gəldi ki, şir fikirləşir, özü də çox kədərli bir şey haqqında fikirləşir. Kədərli, bədbəxt görkəminə baxdıqca ona yazığım gəldi, artıq çox da yekə görünmürdü, hətta yaxınlaşıb sığallamaq istədim. Mətbəxə keçib soyuducuya baxdım, buzxanada çəkilmiş mal əti vardı, səhər nənəm ondan ətli piroq bişirəcəkdi. Çəkilmiş əti götürdüm, hər iki əlimlə tutdum, soyuducunun qapısını ayağımla itələyib örtdüm və əti şirin qabağına qoydum. Ət çox soyuq idi, az qala buz bağlamışdı, fikirləşdim, birdən şir soyuq olduğu üçün əti yemək istəməz, axı o, şir idi, tropik heyvan idi, qütb ayısı deyildi ki, buz qatını eşib, ət tapıb yesin. Əti döşəmənin üstünə, düz onun qabağına qoydum, düşündüm ki, uzaqbaşı yarım saatdan, bir qədər əriyəndən sonra yeyər. Şir o dəqiqə gözlərini açdı, ətə toxunmağı ilə udmağı bir oldu. Heç çənəsini belə tərpətmədi. Götürən kimi uddu, sonra qalxıb mənə baxdı. Yenə mətbəxə keçdim. Tavada qızardılmış kartof və donmuş piyin içində bir tikə ət parçası qalmışdı. Yəqin, atamın şam yeməyi idi. Tavanı götürüb şirin qabağına qoydum, hamısını yedi. Tava onun dilinin hərəkəti ilə irəli-geri gedirdi. Növbəti dəfə soyuducuya baxdım. Orada tərəvəzdən, kompot və pendirdən başqa heç nə yox idi. Bir parça qoyun pendiri, bir neçə tikə holland pendiri vardı, hər ehtimala qarşı onları da şirin qabağına qoydum. Pendiri yemədi, holland pendirini isə yavaş-yavaş çeynəməyə başladı, bu anlarda narazı üz ifadəsi vardı.

Pendirdən sonra yenə tavaya girişdi, amma tavanı tərtəmiz yalamışdı, elə bil qaynar su və sabunla yumuşdular. Hətta taxta tutacağını da yalamışdı. Dili iri idi, tavanı bütünlüklə örtürdü. Artıq tava tərpənmirdi, onun dilinin hərəkəti ilə döşəməyə çırpılırdı. Fikirləşdim, artıq yuxarı qalxıb evdə şir olduğunu nənəmə söyləməyin vaxtıdır. Yoxsa qəflətən görüb eləyər, qorxar. Bu məsələ ilə zarafat etmək olmaz, qoca adamdır, yuxulu-yuxulu qəflətən evdə şir görsə, dəli olar. Heç qoca olmasın, elə götürək Styopa Oçinskini, ikinci sinifdə oxuyanda məktəbin yanından keçirmiş, o vaxt bir it üstünə cumub onu qorxudub, yazıq hələ də danışanda dili topuq çalır. İt yaxınlaşmağına peşman olub, Styopa elə çığırıb ki, it ürküb, hara gəldi qaçıb, o vaxtdan bəri həmin iti görən olmayıb. Yevtuşenko deyir ki, qorxudan həmin it də hürəndə kəkələyir, özü də Styopanın çığırtısından çox qorxub, onun özündən betər kəkələyir.

O vaxt bütün məktəb həyətə cummuşdu. Yevtuşenkonun sözünə görə, heç it Styopanı dişləmək istəməyibmiş, sadəcə onunla oynamaq istəyib, sevincək hürüb. Hadisə tənəffüs vaxtı olmuşdu, bəlkə də, it onun əlindəki pirojkidən bir dişlək almaq istəyirmiş, Styopa isə qorxudan nə baş verdiyini anlamayıb, heç nə başa düşmədən çığırmağa başlayıb və elə o an dili dolaşıb, hələ də kəkələyir. Bəlkə də, Yevtuşenko bütün bunları özündən uydurur, ancaq elə mən də həmin itin Styopanı dişləmək istədiyinə inanmıram, necə olur axı, heç vaxt heç kəsi dişləməyən it birdən-birə Styopanı – məktəbin ən sakit şagirdini dişləmək istəsin. O elə birinci sinifdən çox sakit və mehriban uşaq olub!

Yuxarı qalxdım, ayaqlarımın ucunda dəhlizi keçib nənəmin otağına getdim. Qapı açıq idi. Otağa girdim. Pəncərə də açıq qalmışdı, Ay işığı düşdüyündən otaq işıqlı idi. İşıq nənəmin üzünə düşürdü. O, çox sakit nəfəs alırdı, olduqca mehriban sifəti vardı. Hətta mənə elə gəldi ki, o, altdan-altdan mənə gülür. Mənimlə danışanda da belə gülür. Bəlkə də, bu saat məni yuxuda görürdü. Burada qəribə heç nə yoxdur, nənəmlə mən hərdən bir-birimizi yuxuda görürük və səhər bunu mütləq danışırıq. Yəqin, elə indi də yuxuda məni görürdü. Başqa kimə belə gülə bilərdi, özü də yuxuda?

Heç vaxt nənəmi yatarkən görməmişdim, gündüzlər həmişə nəsə edirdi, əlləşir, bütün günü ayaq üstə olurdu, onu heç vaxt bir yerdə oturarkən görə bilməzdin. Hətta mürəbbə bişirəndə belə ləyənin yanında dayanmır, tez-tez mənə deyir ki, mürəbbəyə göz qoyum, qaynayıb daşmasın. O oturmağı sevmədiyinə görə çox vaxt mürəbbəmiz yanır və hər dəfə nənəm çox pərt olur. Nahar vaxtı azı on dəfə süfrədən qalxır, gah bu işin, gah da o birinin dalınca qaçır. Mənə isə yerimdən qalxmağa icazə vermir, deyir, süfrədən yarımçıq durmazlar. İndi isə elə yatırdı ki, adam onun gündüzlər bu qədər narahat olduğuna inanmazdı. Hətta onun belə balaca olması da məni təəccübləndirdi. Nənəm çarpayının bir küncünə qısılmışdı. Heç vaxt onun belə balaca və qoca olduğuna fikir verməmişdim. Nənəmi oyatmaq fikrindən daşındım. Bir müddət onun otağında qaldım, çünki nənəmi çox istəyirdim, gündüzlər belə şeylər ağlıma gəlmir, bilmirəm nəyə görə, amma gündüzlər adamın belə şeylər barədə fikirləşməyə vaxtı olmur. Həmişə adamın başı nəyəsə qarışır, lakin indi onu çox istədiyimi hiss etdim, üstəlik, onu da hiss etdim ki, nənəmə yazığım gəlir. Heç özüm də bilmirəm, niyə belə düşünürdüm, axı heç vaxt nənəmə yazığım gəlməmişdi, əslində, bunun üçün bir səbəb də yox idi – o heç vaxt xəstələnməmişdi, amma indi birdən-birə ona yazığım gəldi…

Qapını bağlamaq qərarına gəldim. Fikirləşdim, əgər birdən nənəm oyansa, qoy qapını döysün, o vaxt qapını açıb hər şeyi izah edərəm, o, şiri görənə qədər məsələni başa salaram. Sonra xatırladım ki, qapını bağlaya bilmərəm, çünki giriş qapısından başqa evimizdəki qapıların heç birində kilid yoxdur. Masanın üstündən atamın qalaqlanmış qalstuklarından birini götürdüm – nənəm onları ütüləmək üçün bura yığmışdı – dəhlizə çıxdım. Qapını ehtiyatla çəkib örtdüm və bu qalstuku qapının dəstəyinə keçirib istilik xəttinin borusuna bağladım.

Şir hələ də bayaqkı yerində oturmuşdu. Daha tava ilə güləşmir, sadəcə mürgüləyirdi. Arabir gözlərini açıb ağzını marçıldadır, dodaqlarını tərpədib gövşəyir, mənə baxırdı. Həm də bir qədər qəribə baxırdı, yəqin, mənim niyə oyaq qaldığımı düşünür, sonra yenidən mürgüləyirdi. Mən isə qapını açmaq və evdə şir olduğunu xəbər vermək üçün mütləq atamın qayıtmağını gözləməliydim!

Düzünü desəm, əslində, səbəb bu deyildi. Heç yuxum gəlmirdi. Ümumiyyətlə, heç nə düşünmürdüm, sadəcə oturub mürgüləyən şirə baxmaq istəyirdim. Bir şeyə təəssüflənirdim: kaş sinfimizin uşaqları da məni görəydilər. Sonra nə qədər danışsam da – inanmayacaqlar! Bəziləri inanacaq. Məsələn, Dimka – yüz faiz inanacaq, lakin bəziləri qətiyyən inanmaz. Götürək elə Yevtuşenkonu. Qətiyyən inanmaz. Heyif ki, lazım olanda səni heç kəs görmür, amma lazım olmayanda bir də görürsən, haradansa peyda olurlar. Lap elə ogünkü kimi, mən Yevtuşenkonun dostu ilə asfaltda süpürləşəndə Lenka elə bil göydən zənbillə düşdü, heç vaxt həmin dalana gəlməzdi, ancaq o gün qaçaraq gəlib özünü çatdırdı, özü də ən pis məqamda. İndi isə, yəqin, o yatır.

Bax indi kaş Lenka burada olaydı! Əla olardı. Çox istərdim ki, biz həmişə bir yerdə olaq – bu şir, Lenka, mən. Hə, əlbəttə, bir də nənəm. Özü də haradasa meşədə-zadda yaşayaq, evi özümüz tikək, mən də bizim şirlə bir yerdə hər gün ova gedim, onunla bir yerdə antilop, camış ovlayım, Lenka ilə nənəm isə bizi evdə gözləsin. Meşədəki canlılar bizdən qorxsun – bütün yırtıcılar, pələnglər, başqa şirlər. Və günlərin birində onlar Lenkanı oğurlasınlar, lap yemək istədikləri vaxt şirimlə mən gedib onu xilas edək. Lenka bizim onu xilas etdiyimizi, digər yırtıcıları öldürdüyümüzü görüb çox sevinsin.

Birdən atam da bizim meşəyə gəlsə, necə… Gəlir, gəlsin də, heç nə olmaz, bir-iki gün bizimlə meşədə yaşayar, biz hər şeyi ona göstərərik – meşəni, bizim şiri, sonra da yola salarıq, gedər. Yəqin, ona bizimlə qalmağı təklif etmədiyimizi görüb təəssüflənəcək, amma biz ona yalvarmayacağıq. Çünki bizim ona ehtiyacımız olmayacaq…

Çöldə hava yavaş-yavaş işıqlaşırdı, saata baxdım… Beşə on beş dəqiqə qalırdı, amma artıq qaranlıq çəkilib gedirdi. Qəribə işdir, Ay hələ göyün üzündədir, amma dan yeri ağarır. İlk dəfədir, belə bir şey görürəm. Maraqlıdır, görəsən, Ay hələ göy üzündə çox qalacaq? Yəqin, Günəş çıxan kimi itəcək, görüm bu gün Günəş nə vaxt çıxacaq. Qalxıb pilləkənin yanındakı televizora yaxınlaşdım, divardan asılmış təqvimə baxdım. Dünənki tarixi göstərən vərəqi cırdım, əlimdəki kağızda Günəşin çıxma vaxtına baxmaq istəyəndə birdən şir yerindən sıçrayıb qalxdı! Bir anda sıçradı, sanki bu dəqiqə sakitcə mürgüləyən o deyildi. Gözlərini qapıya zilləyib qəzəblə mırıldayırdı, elə bil qazın üstündə qazan qaynayırdı, amma səs daha ucadan gəlirdi. Əvvəlcə heç nə anlamadım, bilmədim, nəyə görə yerindən atıldı, amma sonra başa düşdüm – evimizin yanındakı küçədən maşın keçmişdi. Bu, səhər yoldan keçən ilk maşın idi, amma nə üçünsə şirin xoşuna gəlməmişdi. Maşın səsi kəsilənə qədər yerində dayanıb qaldı və qəzəblə mırıldanmağa davam etdi. Sonra yenə hər şey qaydasına düşdü, o sakitləşdi, yenidən uzanıb gözlərini yumdu. Amma bir müddət mırıltısı kəsilmədi. Ətrafa yenidən tam sakitlik çökdü, sonra şirin narahatlığı tamamilə keçdi. O uzanmışdı, heç nə olmamış kimi mürgüləyirdi, lakin onun qəfil sıçrayışı və mırıltısından sonra ağlıma qəribə fikrilər doldu və bu barədə ciddi düşünməyə başladım. Əgər bu şir təsadüfən küçədən keçən maşının səsinə belə qəzəblənirdisə, bəs atam gələndə nə olacaq, axı onun maşını evin yanında, düz qapının ağzında dayanır. Şirin belə qəzəblənməyinin səbəbi aydın idi, iki gündür, hamı onu axtarırdı, özü də maşınla axtarırdılar. Onunla bir yerdə qaçan şiri öldürmüşdülər, özüm gecə eşitdim. Şir elə buna görə qəzəblənirdi. Gələn adamın onu öldürməyə yox, sadəcə işini bitirib öz evinə gəldiyini anlayana qədər kim bilir, nələr baş verəcək! Mənsə atamın tezliklə evə gələcəyini şirə heç cür başa sala bilmərəm. Axı o, qorxudan pəncərəyə cumub oradan küçəyə atıla bilər, küçədə, gün işığında onu gec-tez öldürəcəklər. Sonra fikirləşdim, onsuz da heç kəs bu şirin bizdə qalmasına razı olmaz – atam da, nənəm də etiraz edəcək, yəni onsuz da əvvəl-axır onu zooparka təhvil verməli olacağıq. Təlimçi özü deyirdi axı, qaçmış şirlərin ikisini də bizim zooparka vermək istəyiblər. Nə qədər ki xoşagəlməz heç nə baş verməyib, onu elə indi, birbaşa evimizdən zooparka aparsalar, yaxşıdır. Üstəlik, onun zooparka verilməsi çox yaxşı olar, axı biz ora çox yaxınıq. Hər gün gedib şirə baş çəkərəm, bəlkə, hələ məni qəfəsə də buraxarlar. O dəqiqə bilinir ki, bu şir mənimlə yaxşı yola gedir. Nə qədər ki camaat oyanıb mane olmağa başlamayıb, onu buradan aparmaq lazımdır. Qoy qəfəsli maşınla gəlib aparsınlar. Əlbəttə, onun bizdə qalması daha yaxşı olardı, amma bu, qətiyyən mümkün deyil…

Əvvəlcə nömrəni məlumat bürosundan öyrənib sirkə zəng vurmaq istədim, fikirləşdim ki, xəbər edim, qoy gəlsinlər, sonra qərarımı dəyişdim. Hələ çox tez idi, yəqin, sirkdə heç kəs olmazdı. Lap əgər oralarda kimsə olsaydı belə, mənə inanmazdı, çünki uşaq olduğum səsimdən o dəqiqə bilinir.

Atamın iş yerinə zəng vurmaq fikrinə düşdüm, bəlkə də, hələ işdə idi. Hər şeyi olduğu kimi danışaram, o da sirkdə, zooparkda bu işlə məşğul olacaq adamı özü axtarıb tapar. Nömrəni yığan kimi cavab verdilər. Ancaq adətən qadın səsi deyirdi: “Qəbul otağı”. Bunu atamın katibəsi söyləyirdi, sonra soruşurdu ki, rəislə danışmaq istəyən kimdir, yalnız bundan sonra birləşdirirdi. Hə, gündüzlər belə olurdu, gecə isə heç vaxt atama zəng vurmamışdım, indi isə kişi səsi eşitdim: “Şəhər milis idarəsinin növbətçisi kapitan Kartaş”. Salam verəndən sonra dedim ki, danışan polkovnik Dağkəsəmənskinin oğludur, xahiş etdim, məni atamla birləşdirsin.

Deyəsən, bu vaxt zəng vurmağım onu təəccübləndirdi, lakin bir söz soruşmadı, dedi ki, polkovnik yerində yoxdur, gecəyarısı əməliyyata çıxıb və hələ də qayıtmayıb. Məsələnin nə yerdə olduğunu o dəqiqə başa düşdüm, axı ikinci şiri hələ tuta bilməmişdilər. Xahiş etdim ki, məni atamın maşındakı telefonu ilə birləşdirsinlər. Növbətçi: “Baş üstə”, – dedi, sonra harasa zəng vurdu, onun telefonda nə danışdığını eşidirdim. Deyirdi ki, onu polkovnikin maşındakı telefonu ilə birləşdirsinlər. Bir şeyə təəccübləndim, növbətçi dedi ki, özü polkovniklə danışmaq istəyir və sonra atamın səsini eşitdim: “Eşidirəm”. Mən danışmağa başlayana qədər növbətçi kapitan ona birnəfəsə:

–          Danışan kapitan Kartaşdır, – bildirdi. – Polkovnik Dağkəsəmənski ilə oğlu danışmaq istəyir.

–          Ata, – deyib, susdum. Sadəcə nədən başlayaca-ğımı bilmirdim.

–          Nə olub? – atam soruşdu.

–          Heç nə olmayıb, – cavab verdim. – Hər şey qaydasındadır.

–          Niyə yatmırsan? Nənən haradadır?

–          Nənəm yatır, – dedim. – Çoxdan yatır, heç ayılmayıb. Otağının qapısını bağlamışam, – dedim və o dəqiqə dediklərimə peşman oldum. Əlbəttə, elə bundan başlamaq lazım idi. Atam gözlənilməz zəngimdən çaşıb-qalmışdı, heç nə demirdi, bunu o dəqiqə hiss etdim, mən də susdum, çünki söhbəti necə başlayacağımı bilmirdim.

–          Nənənin qapısını niyə bağlamısan?

–          Çünki istəmirəm, bayıra çıxsın, birdən qorxub eləyər.

–          Nədən qorxar? Qulaq as, tez ol, de görüm, evdə nə olub? Əvvəlcə məni başa sal görüm, haradan danışırsan?

–          Evdən. Dəhlizdən.

–          Nənən niyə qorxmalıdır? Danış görüm.

–          Şirdən qorxa bilər, – dedim və davam etməyə çətinlik çəkdim. – Ehtiyat elədim, birdən şiri görəndə qorxar, o, burada – mənim yanımda, pilləkənin altında çox sakit uzanıb, amma nənəm onun sakit olduğunu bilmir, dedim, qəflətən görər, qorxar. Buna görə də qapını bağladım.

–          Yuxu görmüsən? – atam heyrətlə soruşdu. – Şirin bura dəxli var?

–          Yuxu-zad görməmişəm, – cavab verdim. – Doğru sözümdür! Şir bayaqdan dəhlizdə uzanıb, ona yemək də vermişəm, indi də uzanıb mürgüləyir. Zəng vurdum ki, zooparkdakılardan xahiş edəsən, camaat yuxudan durub şiri təzədən ürküdənə qədər gəlib onu aparsınlar.

Atam indi mənə inandı, bunu onun səsindən hiss etdim.

–          Qapıya gedə bilərsən? – atam xəbər aldı, amma cavabımı gözləmədən davam etdi: – Dəstəyi qoy yerə və qapıya getməyə çalış, sonra da bayıra çıx. Ancaq qorxma, həm də tələsmə. Qapını arxanca bağlamağa çalış, əgər açar üstündədirsə, açarla bağla, əgər yoxdursa, ləngimə. Tez ol! Ancaq qorxma! Özün də qaçma. Qətiyyən qaçma. Ya da, yox. İndi sən mətbəxə daha yaxınsan. Yaxşısı budur, mətbəxə gir, gizlən. Mətbəxə keçə bilərsən?

–          Ata, – dedim, – onu görmədiyin üçün belə danışırsan. Burada qorxulu heç nə yoxdur. Bu, çox sakit şirdir, özü də mənə öyrəşib. Xahiş edirəm, sən zooparka zəng vur.

–          Sözümə qulaq as! Mübahisə eləmə, dedim ki, mətbəxə keç. Xahiş edirəm, sənə nə deyirəmsə, onu da elə. Xahiş edirəm. Get mətbəxə. Nə olursa olsun, oradan çıxma, eşidirsən, çıxma! Orada gözlə! Gəlirəm!

–          Özün bilirsən ki, o, çox qorxub, – dedim. – Əgər mən onun yanından getsəm, sonra sən gəlsən, elə biləcək, onu öldürməyə gəliblər, onda hirslənəcək!.. Səni burada, dəhlizdə gözləyəcəyəm, sənsə yaxşı olar ki, evə maşınla yaxınlaşma.

–          Mətbəxə keç! – atam səsini qaldırdı.

İlk dəfə idi, onun belə çığırdığını eşidirdim. Hətta səsi də batdı.

–          Tez ol, mətbəxə keç! Səndən xahiş edirəm! Get. Mən gələrəm, hər şeyi yoluna qoyarıq. Ancaq mətbəxdən dəhlizə çıxma. Eşidirsən, xahiş edirəm səndən! Soyuducunun arxasında dayan, qapıya yaxın gəlmə, – deyib söhbəti bitirdi.

Dəstəyi yerinə qoyub nənəmin kreslosunda oturdum. Kreslonun yayları cırıldayanda şir gözlərini açdı, sonra yenə yumdu. Bu, iri, yumşaq dərili, çox hündür və girdə arxalıqlı rahat kreslodur, adam oturan kimi içində itib-batır. Kresloya oturan kimi məni qəfil yuxu tutdu, sadəcə heyim qalmadı, kirpiklərim sanki ağırlaşdı, nə qədər çalışsam da, gözlərimi açıq saxlaya bilmədim. Hətta şir də yadımdan çıxdı, əslində, atam gələnə qədər oyaq qalmaq istəyirdim, amma alınmırdı. Deyəsən, mürgülədim. Çünki birdən mənə elə gəldi ki, nəsə çox dəhşətli bir şey baş verib. Elə bildim, tavan uğultu ilə başıma uçdu, ya da daha betər bir hadisə baş verdi. Oturduğum kresloda titrəməyə başladım, yarıyuxulu olduğum üçün bir anlıq heç nə başa düşə bilmədim. Sonra hər şeyi xatırladım. Şir artıq döşəmədə uzanmırdı. O bütün gövdəsini gərərək ayaq üstə durmuşdu, quyruğunu qəzəblə yellədirdi. İri ağzını tam açmışdı, sanki kimsə onu yuxarı və aşağı çəkib saxlamışdı, köpək dişləri, tünd-çəhrayı zolaqlı damağı görünürdü. Bir də boğazından elə bir nərilti çıxdı ki, elə bil nifrətdən və qorxudan bu dəqiqə içi-içalatı parçalanacaqdı. Üzünün dərisi titrəyirdi, ən çox da bığlarının ətrafı elə bil büzüşmək istəyirdi, alışıb-yanan sarımtıl gözləri isə bərəlib qalmışdı.

Küçədə maşın qapılarının çırpılmaq səsini eşidən kimi məsələnin nə yerdə olduğunu anladım. Əvvəlcə biri, sonra bir neçəsi. Axı atamdan xahiş etmişdim, evə maşınla yaxınlaşmasın. İndi şir fikirləşirdi ki, onu axtaran adamlar öldürməyə gəliblər.

Pilləkənlərdə atamın addım səslərini eşitdim, bu səsləri uzaqdan tanıyıram, tez qapıya yaxınlaşdım, xəbərdarlıq etmək istəyirdim ki, qəfəsli maşın gələnə qədər içəri girməsin. Birdən ağlıma gəldi ki, atam qəfildən içəri girsə, şir qorxudan onun üstünə atıla bilərdi. Nərildəyə-nərildəyə qalmışdı, onun nəriltisindən bütün şüşələr cingildəyirdi. Qapını açarla bağladım, lakin o dəqiqə taybatay açıldı, çünki arxa tərəfdən onu zərblə itələdilər. Atam qapının ağzında dayanmışdı, sifəti ağappaq idi, elə bil bir damcı qan işləmirdi. Onun arxasında isə – bunu ani olaraq gördüm – milis və hərbi forma geymiş bir neçə adam dayanmışdı. Lakin mən onları tam görə bilmədim, gözümün ucu ilə baxdım, amma əllərindəki avtomatlar o dəqiqə gözümə sataşdı. Hamısı silahlı idi. O dəqiqə başa düşdüm ki, onlar şiri öldürməyə gəliblər. Nə fikirləşdiklərini də anladım: elə güman edirdilər bu, yırtıcı, təhlükəli şirdir və onu vaxt itirmədən öldürmək lazımdır. Üstəlik, onu da başa düşdüm ki, onlar bu şiri elə indi öldürəcəklər, bir an da keçəcək – öldürəcəklər və mən onun heç kəsin üstünə atılmaq fikri olmadığını söyləməyə imkan tapa bilməyəcəyəm.

–          Ata, atəş açma! – şirin nəriltisini batırmaq üçün bütün səsimi toplayıb çığırdım və avtomatın lüləsini şirdən kənara çəkdim. – Öldürmə onu!

O məni eşitmək istəmirdi. Gözlərinə baxan kimi gördüm, indicə avtomatın tətiyini çəkəcəkdi.

–          Tez ol, bayıra çıx! – atam dedi.

Əli ilə məndən yapışıb çıxışa doğru itələdi, amma mən sıyrılıb onun əlindən çıxa bildim və əli kürkümün kürəyindən sürüşüb qopdu. Birtəhər ayaq üstə dayandım, ikinci dəfə məni tutmasın deyə tez atamdan uzaqlaşdım. Dəhlizin ortasına qədər yüyürdüm və şirlə atamın arasında dayandım. Daha çox şirə yaxın idim, onun yanında dayanmışdım.

Hiss etdim ki, atama nifrətim sonsuzdur, heç nə başa düşmədiyi üçün ona nifrət edirdim, mənim nə demək istədiyimi qulaqardına vurduğu üçün nifrət edirdim. Hətta qəzəbdən dişlərimi bir-birinə sıxmışdım. Hirsimdən səsimi başıma atıb çığırmaq istəyirdim. Amma çığırmadım, sadəcə dedim:

–          Əl çək bizdən! Axı sən bizdən nə istəyirsən? Nifrət edirəm sənə. Kaş indi bu şirin əvəzinə səni güllələyəydilər! – Çığırmırdım, hətta bütün bu sözləri ona çox ucadan da demirdim, amma o hər şeyi eşitdi. Hər kəlməmi. Şirin nəriltisi onun məni eşitməyinə mane olmadı.

Atam çevrilib çıxdı, arxasınca qapını möhkəm bağladı, amma çıxmazdan əvvəl bir anlıq dayanıb mənə baxdı, sanki həyatında ilk dəfə görürdü məni, sifəti çox qəribə şəkil aldı. Görünür, şirin varlığını unutdu, ağlında nəsə başqa bir şey canlandı. Bəli, çıxmazdan əvvəl atam çox qəribə sifət almışdı.

O, çıxandan sonra fikirləşdim, yəqin, bu vaxta qədər heç kəs onunla belə danışmayıb və bunu heç vaxt mənə bağışlamaz. Doğrudur, artıq atamın məni bağışlayıb-bağışlamayacağı vecimə deyildi, ancaq qəfildən qəhər məni boğdu, ağladım. Gedib kresloda oturub, ağladım.

Şir nərildəyirdi, bütün bədəni titrəyir və gərilirdi. Elə bil bədənindəki sümük deyil, nənəmin kreslosundakı polad yaylar idi, qıvrıla-qıvrıla müxtəlif yerlərdə dəri altda düyünlənmişdi, quyruğu isə yenə əvvəlki kimi kürəyinə, yanlarına çırpılırdı. Sanki bu şir nərildəmək istəmirdi, lakin dayana bilmirdi və buna görə də qəzəblənir, özünü quyruğu ilə vurub cəzalandırırdı.

Bir qədər sakit nərildəməyə başladı, o, bir az sakitləşən kimi ikinci mərtəbədən qarışıq səslər eşitdim. Bu ki nənəmin səsi idi! Oyanmışdı və yəqin, çox qorxmuşdu.

Onu tamamilə unutmuşdum! Şir o dəqiqə səsini kəsib yuxarı baxdı, görünür, özünü tamamilə itirdi.

Pilləkənə doğru getdim, hətta bir neçə pillə qalxıb, dayandım. Fikirləşdim, mən ikinci mərtəbəyə qalxıb vaxt itirsəm, birdən şiri öldürərlər, heç otağa girməyə də ehtiyac olmaz, elə pəncərədən atəş aça bilərlər. Onsuz da hər şey aydın idi, güllələrin mənə dəyəcəyindən ehtiyat etdikləri üçün atəş açmırdılar. Əgər mən burada olmasam, onlar heç nə fikirləşmədən avtomatları işə salacaqlar. Yəqin, düşünürlər ki, əgər bu şir belə nərildəyirsə, demək, yırtıcıdır, islahedilməzdir və ilk qarşısına çıxan adamın üstünə atılıb onu parçalamağa hazırdır. Mənə elə gəlirdi ki, hər şeyi danışandan sonra nənəm məni başa düşər, inciməz. Əvvəl həmişə olduğu kimi, coşub-daşacaq, amma dəqiq bilirəm ki, sonra sakitləşəcək və hər şeyi anlayacaq. Çünki nənəm çox ədalətlidir, başa düşəcək ki, başqa çıxış yolum olmayıb. Amma buna baxmayaraq, nənəmə görə çox narahat oldum və qapını üzünə bağladığım, şir haqqında əvvəlcədən heç nə demədiyim üçün ona yazığım gəldi. Sonra səs-küy kəsildi, nənəmi bayırdan kimsə səslədi və o cavab verdi.

Söhbətin nədən getdiyini anlaya bilmədim, səslər aydın eşidilmirdi, çünki nənəmin otağının pəncərəsi küçəyə baxırdı və evin bu hissəsi dəhlizin əks tərəfində idi.

Şir səsini tam kəsdi, amma uzanmadı. O tərpənmədən yerində qalıb bayırdan gələn səsləri dinləyirdi. Mənsə kresloda oturub fikirləşirdim: bundan sonra nə etməliyəm, amma ağlıma heç nə gəlmirdi. Həyətə çıxmağa qorxurdum, bilirdim ki, o dəqiqə məni tutub kənara aparacaqlar və onda hər şey bitəcək.

Hər ehtimala qarşı məlumat bürosuna zəng vurub zooparkın telefon nömrəsini öyrənmək qərarına gəldim. Zəng vurub deyəcəkdim ki, gəlib şiri aparsınlar. Əgər ona yazıqları gəlmirsə, heç olmasa, şirlərin çox baha olduğunu başa düşsünlər, bilsinlər ki, zoopark üçün təzə şir almaqdansa, elə bunu xilas etsələr, yaxşıdır. Zoopark işçilərinə nə deyəcəyimi fikirləşəndən sonra telefona yaxınlaşdım. Dəstəyi qaldırıb 09-u yığmaq istədim, lakin birdən-birə ürəyimə qəribə hisslər doldu. Təbii, bu, ağlımda dolaşan ilk fikirlərə görə idi: dəstəyi əlimə aldım, lakin bir anlıq telefonun işləmədiyini başa düşmədim – siqnal səsi eşidilmirdi. O an düşündüm ki, bəxtim qətiyyən gətirmir, bunun başqa izahı yoxdur. Sonra başa düşdüm ki, telefonu söndürməyi stansiyaya atam tapşırıb. Yəqin, mənim zooparka zəng vuracağımı başa düşüb və telefon xəttini ayırmağa qərar verib. Axı özüm ona demişdim ki, zooparka zəng vurmalıyıq. Artıq tam əmin oldum ki, onsuz da atam həmişə olduğu kimi, istədiyini edəcək. Şiri mütləq öldürəcəkdilər, heç bir qüvvə onu xilas edə bilməzdi.

Şirə yaxınlaşdım. Lap yaxınlaşdım, o isə tərpənmədən mənə baxırdı, yaxınlaşdıqca sarımtıl bəbəkləri daha çox bərəlirdi. Axı bu vaxta qədər mən ona cəmi bir dəfə, mətbəxdən yemək gətirəndə yaxınlaşmışdım. Əlimi onun kürəyinə toxundurdum, hiss etdim ki, suya düşmüş küçük kimidir, sakitcə titrəyir. Onun qorxudan titrətdiyini anladım, çünki artıq ölümdən qurtula bilməyəcəyini o da hiss etmişdi. Özümü saxlaya bilməyib hönkürdüm, bunun heç bir köməyi olmadı, lakin özümü ələ ala bilmədim, çünki şirə çox yazığım gəlirdi.

O mənə inanmışdı, gecə evə çağıranda onu xilas edəcəyimə inanmışdı, amma indi onu aldatdığımı görürdü. Məhz buna görə onun yanında dayanmışdım, istəyirdim, onu aldatmadığımı başa düşsün, bilsin ki, ona qarşı heç bir günah işləməmişəm. O isə əsirdi, belinin dərisi də çox isti idi, o qədər isti və zərif idi ki, əlimi toxunduranda elə bilirdim, dəri yoxdur. Birdən ağzını açdı, zərif, kədərli səslə uzun-uzadı nərildədi, dişlərini qıcayaraq ağzını yumdu. Mənə elə gəlirdi ki, əgər bu dəqiqə şiri öldürməyə gəlsələr, o, yerindən tərpənmədən ölümün gözlərinin içinə baxacaq. Səsində o qədər kədər və qorxu vardı ki, elə bil daha zərrə qədər gücü, taqəti qalmamışdı.

O gecə evimizdə baş verənləri bütün xırdalıqlarına qədər xatırlayıram, amma yanında dayanıb, belini tumarlayarkən şirə dediyim sözlərin heç biri yadımda deyil. Xatırlamağa çalışıram, dediklərimi yada salmaq istəyirəm, amma heç nə alınmır. Lakin bilirəm, onunla çox danışmışdım… Bəlkə də, heç nə deməmişdim, sadəcə sakitləşdirmişdim. Bir sözümü belə xatırlaya bilmirdim. Bir şey yadımdadır, birdən-birə hiss etdim ki, mənə soyuqdur. Səhərlər dəhlizimiz çox isti, hətta lap bürkü olurdu, amma buna baxmayaraq, üşüyürdüm, soyuqdan büzüşüb qalmışdım, tir-tir əsir, danışa bilmirdim, çünki hər dəfə nəsə demək istəyəndə ağzımı açmağa, çənəmi tərpətməyə çətinlik çəkirdim.

Dəhlizdən heç yerə getməməyə qərar verdim, nə olursa olsun, axıra qədər şirlə qalacaqdım.

Sadəcə bir şeyə təəccüblənirdim, bayırdakı hayküy kəsilmişdi – heç kəsin səsi eşidilmirdi, hətta addım səsləri belə gəlmirdi. Yalnız küçənin harasındasa, özü də yaxınlıqda yox, uzaqda mühərriklərin səsini eşitmək olurdu. Birdən anlaşılmaz, qəribə bir səs eşitdim. Sanki xeyli adam bir yerə toplaşmışdı və hamısı eyni vaxtda nə barədəsə astadan danışırdı. Lakin bu məni qətiyyən maraqlandırmırdı və onların səhər tezdən küçəmizə yığışması barədə düşünmək istəmirdim. Sən demə, yanılmırdım. O gün küçəyə, doğrudan da, xeyli adam toplaşmışdı. Bunu sonradan mənə Lenka, Dimka və Vovka dedi. Özü də təkcə onlar yox, bütün uşaqlar bunu təsdiq etdilər.

Bilmirəm, şirin bizdə olduğundan birdən-birə necə xəbər tutmuşdular, amma o səhər bütün şəhər küçəmizə axışmışdı. Hətta bu rayonda hərəkət bütünlüklə dayanmışdı, çünki küçəmiz müxtəlif maşınlarla – təcili yardım, yanğınsöndürən və təbii ki, milis maşınları ilə dolu idi.

Əsgərlərin, milis işçilərinin evə soxulub şiri öldürmək əvəzinə, dayanıb gözləməsi, on-on beş addım aralıda dayanıb evə yaxınlşamaması hamını təəccübləndirib.

Sən demə, atam da heç nə etməyib. Evi sakitcə dövrəyə alıb, heç kəsi yaxına buraxmamağı əmr etdikdən sonra o da dayanıb gözləyib.

Vovka dedi ki, atam pəncərədən nənəmin çığırtısını eşidəndə yanğınsöndürənlərə əmr edib ki, maşınlardan biri evə yaxınlaşıb nənəmi aşağı düşürsün. Vovka deyir ki, nənəmlə atam arasında söhbəti eşidə bilməyib, çünki ondan çox uzaqda olublar, sadəcə nənəmin atamla danışdıqdan sonra yenidən evə cummaq istədiyini, lakin atamın onu tutub saxladığını görüb. Sonra ona nəsə deyib, çox yox, bir-iki söz deyib və bundan sonra nənəm dayanıb ağlamağa başlayıb. Atam isə bir müddət ona baxıb, sonra başını bulayaraq kənara çəkilib. Sonra hərbçilərdən biri nənəmin qolundan tutub və axıra qədər beləcə qalıblar. Hərbçi nənəmi maşında oturtmağa çalışıb, amma onu heç cür razı sala bilməyib. Adamlar heç bir tədbir görülmədiyinə heyrətləniblər, hətta buna qəzəblənənlər də olub, deyiblər ki, bu lap biabırçılıqdır, hərbçilərdən xəbər alıblar ki, nəyə görə gedib oğlanı ölümün pəncəsindən qurtarmaq istəmirlər, elə dayanıblar, sanki bayram-zaddır, nümayişin başlamasını gözləyirlər.

Hərbçilər deyib ki, onlara başqa əmr verilməyib, əmrsiz isə məlum məsələdir, heç nə etməyə ixtiyarları çatmır. Amma adamlar sakitləşməyib, axırda bir leytenant hövsələdən çıxıb və təklif edib ki, müstəsna hal kimi bir nəfər mühasirədən içəri keçsin və bütün bu sualları polkovnik Dağkəsəmənskiyə versin, çünki burada əmr vermək səlahiyyəti yalnız ona aiddir.

Heç kəs atamla danışmaq həvəsində olmayıb, hamı hisslərini cilovlayaraq hadisələrin davamını gözləyib.

Atam sakitcə dayanıb və sadəcə arabir saatına baxıb.

Mənsə əvvəlki kimi şirin yanında dayanmışdım, bir addım da olsa, ondan aralanmırdım, sanki xeyli vaxt keçmişdi, amma, sən demə, bir saatdan azacıq artıq vaxt keçmişdi. Uzun müddət sakitlik oldu, hətta nə qədər zaman ötdüyünü unutdum. Sonra evə yaxınlaşan maşın səsi eşitdim, lap yaxına, bunun ardınca düz evin qapısı ağzından səs gəldi, artırma tərəfdən. Ağır zərbə səsləri eşidildi, sonradan bildim, sən demə, əsgərlər pilləkənimizin məhəccərini söküb götürüblər. Bir müddət qapının arxasından anlaşılmaz taqqıltılar və cırıltı səsləri gəldi, sonra qapı açıldı, amma qapı həmişə olduğu kimi, artırmaya deyil, uzun, dar qəfəsə açıldı. Sirkdə heyvanlar pərdə arxasından bu cür qəfəs-dəhlizdən keçib meydana çıxırlar. Lakin bu qəfəsin digər ucu dəhlizimizdən həyətə deyil, düz artırmanın qarşısında dayanmış yük maşınındakı qəfəsə birləşdirilmişdi. Həmin tanış təlimçi qəfəsdən baxıb mehribanlıqla gülümsəyirdi, amma onun kimə – mənə, yoxsa qəfəsdən qaçmış şirə güldüyünü anlaya bilmədim. Evin qarşısında başqa heç nə yox idi.

Bilərəkdən qapıya yaxınlaşıb barmaqlıqdan bayıra baxdım. Yük maşını və onun yanında təlimçi dayanmışdı. Təlimçi əcnəbi dildə şirə bir neçə dəfə nəsə dedi, məktəbdə ingilis dili keçirik, bu isə ingiliscə deyildi, amma başa düşdüm, təlimçi şiri qəfəsə salmaq istəyir və buna görə ona müxtəlif xoş vədlər verirdi. Belə də oldu, əlində saxladığı çantadan bir parça ət götürüb dəmir şişin ucuna keçirib aralıqdan içəri saldı. Özü isə astaca əl-qol hərəkəti etdi və nəvazişlə şiri çağırmağa başladı. Lakin bütün bunlar şirə təsir etmədi, hətta deyərdim, əksinə oldu, çünki pilləkənin altında, dayandığı yerdən tərpənmədi və üzünün dərisi yenidən qırışdı. Yenə ağzını geniş açdı, xırıltılı səslə mırıldanmağa başladı.

Təlimçi isə elə hey onu səsləyirdi. Yəqin, əmin idi, bilirdi ki, sözləri gec-tez şirə təsir edəcək. Sözlərinin şirə təsir etməyini mən də çox arzulayırdım, çünki qorxurdum, birdən şir qəfəsə girməz, qəfəsi boş apararlar, o zaman şirin aqibətinin yaxşı olacağına ümid etmək olmazdı. Mən də şirə yalvarmağa başladım, onu qəfəsə salmağa çalışdım, özüm də onunla adi sözlərlə danışırdım, mənim hərəkətim təlimçinin xoşuna gəlmədi, yəqin, elə düşündü ki, məsələyə qarışmağımla onun işini çətinə salıram. Doğrudur, o, şirlə danışmağa davam etdi, amma sifətindəki təbəssüm əriyib itdi və qaşqabağını tökdü. Şirin nə vaxt yerindən qalxıb astaca qapıya yaxınlaşdığını görə bilmədim. Başını aşağı salıb gedirdi və quyruğu az qala heç tərpənmirdi. O, qətiyyən mənə baxmadı. Heç ətə də gözünün ucu ilə nəzər salmadı. Amma ət hələ də şişin ucunda sallanıb qalmış, yolunu kəsmişdi. Sadəcə alnı ilə onu kənara itələdi, sonra qəfəs dəhlizə girib yük maşınına qalxdı.

Doğrudur, o mənimlə vidalaşmadı, amma bundan incimədim, axı onun şir olduğunu bilirdim, şir haradan bilsin ki, ayrılarkən vidalaşmaq lazımdır. Şirin qəfəsdə olduğunu görəndə və adamların tökülüşüb gələcəyini düşünəndə elə bil çiynimdən dağ götürdülər. Bu barədə heç nə fikirləşmək istəmirdim, sadəcə gözümdən yuxu tökülürdü.

Hətta qəfəs artırmadan aralanan kimi evə ilk olaraq kimin girdiyini də görmədim.

Bir də onu gördüm, evimiz adamla doludur, onların arasında tanıdıqlarım da, ilk dəfə gördüklərim də vardı. Məktəb uşaqlarının çoxu bu adamların arasında idi, Lenka da, Dima ilə Vovka da. Lakin hamısı divara qısılıb qalmışdı, heç biri mənə yaxınlaşmırdı, sanki məni tanımırdılar. Hətta müəllimlərimiz də gəlmişdi və onları görəndə təəccübləndim. Çünki onlar heç vaxt dərsə gecikməzdi, amma bu səhər gecikəcəkdilər. Nədənsə bu heç kəsi narahat etmirdi, onların heç biri evimizi tərk etməyə tələsmirdi. Hiss olunurdu ki, girişə, həyətə xeyli adam toplaşıb. Hamının sifətindən mehribanlıq oxunurdu, onlar məndən nəsə soruşur, nəsə deyirdilər, amma mən heç nə eşitmirdim, çünki atamın qapıdan içəri girdiyini görmüşdüm.

O mənə yaxınlaşdı, hamı kənara çəkildi, mənsə bu anda bir şeyi fikirləşirdim: indi xoşagəlməz şeylər baş verəcək. Bu gün ona söylədiyim sözlərə görə mənimlə necə rəftar edəcəyini bilmirdim.

Çox qorxurdum, atamla qarşılaşmayım deyə harasa uzaq bir yerə qaçmaq istəyirdim.

Yaxınlaşdı, düz qarşımda dayandı, mənə baxdı, nəsə deməyə hazırlaşırdı, hətta dodaqlarını da tərpətdi, lakin heç nə demədi və birdən nə baş verdiyini anlamağa çalışdığım məqamda aşağı əyildi, məni qaldırıb qucağına aldı. Üzünü üzümə dayayaraq gözlərini yumub susdu. Mən də susurdum, çünki hələ də onun nəyə görə məni qəflətən qucağına almağının səbəbini bilmirdim. Axı o heç vaxt məni qucağına alıb sinəsinə sıxmamışdı! Hətta o unudulmaz cümə axşamında, bütün dərslərimdən və musiqidən beş aldığım gün belə indiki kimi etməmişdi! Bu gün isə ümumiyyətlə anlaşılmaz bir məqam yaranmışdı, niyə məni qaldırmışdı axı, özü də yad adamların yanında. Bu barədə düşündükcə onun üzünə baxırdım, axı ilk dəfə idi, onu belə yaxından görürdüm. Ona baxır və nə qədər yorğun olduğunu, hətta əzab çəkdiyini hiss edirdim. Gözləri yumulu olsa da, onların necə yorğun olduğunu hiss edirdim. O, bir müddət beləcə dayandı, ətrafda olanlar sakitcə bizə baxırdılar. Deyəsən, heç kəs onun məni qucağında bu qədər çox saxladığını hiss eləmirdi.

Bu zaman bir şeyi də anladım: əslində, atamın çox mehriban siması vardı, bu barədə düşünən kimi yenə hər şeyi unutdum, çünki, sən demə, atası adamı qucağında tutub bağrına basanda başqa heç nə barədə fikirləşmək istəmirsən. Bunun nə qədər xoş bir hiss olduğunu heç vaxt ağlıma gətirə bilməzdim, adamın ürəyi rahatlanır, ruhu dincəlir, hər şey adama gözəl və doğma görünür. Bunun nə qədər xoş, heyrətamiz bir hiss olduğunu heç vaxt ağlıma gətirə bilməzdim!

Sonra nənəm də gəlib bizə qoşuldu.