Sabah gec olacaq

Təssüf ki, bu günədək hamını həyəcanlandıran belə bir suala ağlabatan cavab verilməmişdir: bütün ölkəni sarsıdan, mübaliğəsiz, yenidənqurmanı və dövlətin əmin-amanlığını təhlükə altına qoyan millətçilik kükrəyişinin səbəbi nədir? Ultranasionalizmin, yaxud təcavüzkar «vətənpərvərliyin» (kim necə istəyir, elə də desin) hamı üçün gözlənilməz dalğaları artıq onlarca günahsız adamın qanına bais olmuşdur. Əgər bu gün rəhbərlik bundan sonra da qədim Roma sirkinin rəhmdil tamaşaçısı mövqeyindən əl çəkməsə, onda, demək, biz uzun dəfnlər cərgəsinin lap başlanğıcında dayanmışıq.

Son vaxtlar səbatsız adamların şüuruna ciddi cəhdlə yeridilən və səylə yayılan belə bir fikir intişar tapmışdır ki, guya barışmaz ateizm ölkəsində millətlərarası toqquşmanın az qala əsas səbəbi dini dözümsüzlükdür. Elə isə bəs Fərqanə hadisələrini bu mövqedən necə izah etməli? Axı, müsəlman sünnilərin xələfləri Fərqanə özbəkləri özlərinin sünni dindaş-ları olan mesxeti türklərinə qanlı divan tutmuşlar. Yeni-Üzen-dəki dava zamanı müsəlman azərbaycanlıların, ləzgi və çərkəzlərin eyni aqibətə düçar olmuş xristian gürcü və ermənilərlə çiyin-çiyinə yerli talançılardan müdafiə olunduq-larını necə izah etməli? Bəs gündən-günə qəddarlıqla möh-kəmlənən antisemitizmə nə ad qoyaq? Yaxud ölkənin nə indi, nə də əvvəlki dövrdə buddizmin, yəhudiliyin və islamın təsirinə məruz qalmamış rayonlarında ruslar, hətta polyaklar əleyhinə partlayışın səbəbi nədir?

Başqa bir hökmə görə, heyvani nifrətin üzə çıxması mənəvi pozğunluğa və qismən vəhşiləşməyə səbəb olmuş hamılıqca allahsızlığın və nihilizmin nəticəsidir. Belə bir fərziyyə də eşitmək olur ki, millətlərarası toqquşmalar yerli mühafizəkar partiya rəhbərləri – daha doğrusu, yenidənqur-manın düşmənləri tərəfindən ustalıqla törədilir. Bu da maraqlı fərziyyədir. Ancaq Qazaxıstanda, Gürcüstanda, Ermənistanda və Azərbaycanda baş verən hadisələr nəticəsində neçə-neçə əvvəlki rəhbərin siyasi faniliyə çəkildiyini xatırlasaq, onda həmin fərziyyə ilə razılaşmaq əvvəlki rəhbərlərin özünü qoru-maq instinktini tamamilə itirdiyinə şübhə oyadardı ki, bu da, zənnimcə, ədalətsizlik olardı.